Complex gevormd door het "Café des Arts", een winkelpand en vier burgerhuizen, naar een ontwerp door de architecten Léonard en Henri Blomme uit 1896. Opdrachtgever van dit beeldbepalende hoekcomplex, gelegen tegenover het Station Berchem, was de brouwer Charles De Koninck.

Historiek en context

Charles De Koninck stond van 1883 tot zijn overlijden in 1909 aan het hoofd van de brouwerij “De Hand”, die in 1833 was opgericht door zijn grootmoeder Elisabeth Cop en haar tweede echtgenoot Johannes Vervliet. Gelegen op de hoek van Mechelsesteenweg en Boomgaardstraat, baatte zijn op jonge leeftijd overleden grootvader Joseph Henricus De Koninck hier sinds 1827 de afspanning "De Plaisanten Hof" uit. De naam "De Hand" verwees naar het wapen op de grenspaal, die op de Mechelsesteenweg ter hoogte van de brouwerij de grens markeerde tussen Antwerpen en Berchem. In 1912 omgedoopt tot Société Anonyme Brasserie Charles De Koninck, ging de brouwerij in 1925 van start met de productie van "De Koninck", het nog steeds gebrouwen populaire bier van hoge gisting. "Café des Arts" behoorde tot het netwerk van herbergen dat door de brouwerij op het grondgebied van Antwerpen en aangrenzende gemeenten werd uitgebouwd. De gebroeders Blomme hadden in 1895 al een eerste cafépand van hetzelfde type ontworpen op het Mechelseplein, en in 1898 volgde nog een derde op de hoek van Mechelsesteenweg en Sint-Thomasstraat.

Het hoekcomplex met "Café des Arts" behoort tot het latere gemeenschappelijke oeuvre van de gebroeders Blomme, die tussen 1876 en 1906 voor tal van bouwprojecten samenwerkten. Daarnaast voerden beiden ook in eigen naam belangrijke architectuuropdrachten uit, en bekleedde Léonard Blomme van 1869 tot 1899 het ambt van provinciaal architect voor het arrondissement Mechelen. Tot hun belangrijkste gezamenlijke realisaties, consequent ontworpen in neo-Vlaamserenaissance-stijl, behoren het Jongensweeshuis uit 1876-1881 in de Durletstraat, het Gemeentehuis van Borgerhout uit 1886-1889, en tijdens de jaren 1890 een reeks vastgoedprojecten voor de Naamlooze Maatschappij voor het Bouwen van Burgershuizen in de wijk Zurenborg.

Architectuur

Het complex bestaat uit het imposante "Café des Arts" (Boomgaardstraat 350) tegenover de spoorwegberm, een afgeschuind hoekpand met winkel (Boomgaardstraat 348), en aanpalend vier gekoppelde burgerhuizen (Boomgaardstraat 340-346). Pittoresk van opzet, wordt de architectuur gekenmerkt door een levendig silhouet van puntgevels, een arkeltoren en dakvensters, en het polychrome materiaalgebruik. De opstanden van het café- en winkelpand combineren geel baksteenmetselwerk in kruisverband met speklagen ontlastingsbogen en baksteenmozaïeken uit contrasterende rode baksteen, daar waar de burgerhuizen rood baksteenmetselwerk accentueren met gele baksteen. Witte natuursteen is gebruikt voor constructieve en bewerkte onderdelen als waterlijsten en dekstenen, deuromlijstingen, balustraden, lateien en lekdrempels, sluitstenen, consoles en kraagstenen, postamenten en topstukken, blauwe hardsteen voor de plint en leien als dakbedekking. Het houten schrijnwerk van de inkomdeuren is integraal bewaard, dat van de vensters gedeeltelijk.

"Cafe des Arts", een rijwoning met een gevelbreedte van zes traveeën, omvat drie bouwlagen onder een steil zadeldak met dakkapelletjes. De compositie beantwoordt aan een axiaal opzet met een cafépui en een puntgevel als bekroning, rechts gemarkeerd door het portaalrisaliet met een polygonale arkeltoren vanaf de tweede verdieping. Drie brede rondbogen vormen de cafépui, registers van steekboogvensters met balustrade en rechthoekige vensters met ontlastingsboog bepalen de door lisenen geritmeerde en met een houten kroonlijst afgewerkte bovenbouw. De tweeledige puntgevel met schouderstukken, hoekfialen en topstuk bekroont de drie middentraveeën, met een drielicht het wapenschild van de Antwerpse Sint-Lucasgilde in de top. Dit wapen, symbool voor de kunsten, verwijst naar de cafénaam; herschilderde opschriften "CAFE DES ARTS" en "BIEREN DE KONINCK" op de borstweringen. In het portaalrisaliet wordt de privé-ingang gemarkeerd door een entablement, een oculus met sluitsteen en voluten als bovenlicht en een rondbogenfries. Van de tweeledige arkeltoren op een getrapte console, is de tweeledige naaldspits met lantaarn verdwenen.

Het winkelpand, een afgeschuind hoekpand met een gevelbreedte van vier traveeën omvat drie bouwlagen onder een zadeldak. Opengewerkt door de winkelpui (verbouwd), legt de compositie de klemtoon op de hoger opgetrokken hoektravee, vanaf de tweede verdieping geflankeerd door hoekfialen met kraagsteen en vaas, die wordt bekroond door een puntgevel met drielicht, topstuk en driehoekig fronton. Een balkon met uitgelengde consoles en smeedwerk in de borstwering markeert de eerste, een halfrond balkon met balustrade de tweede verdieping. Getoogde tweelichten met tussendorpel, rechthoekige drielichten, een kroonlijst op korbelen en dakvensters met tentdak bepalen de flankerende traveeën; het privé-portaal is geïntegreerd in een zijrisaliet.

De burgerhuizen, vier volgens repeterend schema gekoppelde rijwoningen met een gevelbreedte van elk drie traveeën, omvatten oorspronkelijk twee bouwlagen onder zadeldak voor de drie linker panden, en onder een mansardedak met centraal dakvenster voor het rechter pand. Geleed door de puilijst, kordonvormende lekdrempels en een klassiek hoofdgestel, beantwoordt de gevelcompositie aan een regelmatig schema, met registers van steekboogopeningen – de deur met middenkalf - op de begane grond en rechthoekige bovenvenster met ontlastingsboog. Een ijzeren borstwering en een diamantkopsleutel leggen een discreet accent op de middenas van de drie linker panden. In het rechterpand met balustrade en entablement in de middenas, markeren hoekfialen het vroegere centrale dakvenster dat werd bekroond door een puntgevel met topstuk. De tweede verdieping vermoedelijk pand per pand toegevoegd omstreeks 1930, bouwt voort op de bestaande ordonnantie.