Sociaal wooncomplex tussen 1928 en 1932 gebouwd door de Antwerpse Maatschappij van Goedkope woningen (vanaf 1949 De Goede Woning) naar ontwerp van de Gebroeders De Vos. Monumentaal art-decocomplex van acht bouwlagen rond een binnenplein, opgetrokken in een vooruitstrevende betonconstructie uitgevoerd door Van Riel en Van den Bergh.

Bouwgeschiedenis en context

Het sociale wooncomplex aan de Twee Netenstraat in Den Dam is het derde grote complex van de Antwerpse Maatschappij van Goedkope Woningen (vanaf 1949 De Goede Woning, heden Woonhaven), in 1919 gesticht door werklieden van het gemeentebestuur van Antwerpen met als doel gezonde woongelegenheden op te richten voor de aangeslotenen. Tijdens het interbellum realiseerde de Antwerpse Maatschappij voor Goedkope Woningen naast het woonblok aan de Twee Netenstraat ook nog de Cité Strauss en de Garden City Elsdonk, allen ontworpen door de Antwerpse bouwmeesters de Gebroeders Hippoliet en Jules De Vos.

Na het succes van het eerste complex aan de Haantjeslei en van de Garden City Elsdonk in Edegem-Wilrijk kocht de Antwerpse Maatschappij van Goedkope woningen van Baron Caters de Bosschaart een uitgestrekt bouwterrein van 3880 m2 aan de Twee Netenstraat. Op vraag van de aandeelhouders, waarvan velen tewerkgesteld waren in de haven, wilde de maatschappij een groots complex met talrijke verdiepingen optrekken in het noorden van de stad dichtbij de haven. Volgens het gedenkboek van de maatschappij ambieerde de maatschappij om niet alleen het hoogste maar ook het modernste wooncomplex van het land op te trekken, met wooneenheden die zouden beantwoorden aan alle eisen van comfort en gezondheid. Het opzet was om optimaal gebruik te maken van de grote vooruitgang op het vlak van constructie en comfort in de appartementenbouw. Als ontwerpers stelde de sociale huisvestingsmaatschappij de Gebroeders De Vos aan (Jules en Hippoliet De Vos), die ook tekenden voor de eerdere projecten van de maatschappij.

In 1928 keurden de Nationale Maatschappij voor Goedkope Woningen en Woonvertrekken (NMGWW) en het college van de Stad Antwerpen het ontwerp goed van een groot woonblok met 188 wooneenheden (literatuur vermeldt 192 wooneenheden) verdeeld over acht bouwlagen en opgetrokken rond een centraal binnenplein. Het woonblok was voor die uitzonderlijk goed uitgerust met liften, centrale verwarming, koud en warm stromend water, stortbadinrichting, pompkamer (keuken), huisvuilschuiven, elektrische bellen, en terrassen. Voor de constructie werden de meest moderne bouwtechnieken toegepast. De "building" werd opgetrokken in een skelet van gewapend beton op 508 geheide Frankignoul-palen, wat voor die tijd revolutionair was. Op het dak bevonden zich waterreservoirs, in de kelder grote stookketels. De architecturale vormgeving van het gebouw was beïnvloed door de art deco.

Op 7 juni 1929 werden de werken toegekend aan de firma Van Riel en Van den Bergh (Entreprises Générales de Construction Van Riel & Van den Bergh), decennialang een van de belangrijkste bouwbedrijven in Antwerpen. De firma was concessionaris van het Franse Bétons Armés Hennebique en gespecialiseerd in gewapend-betonconstructies. Nog in 1929 gingen de werken van start. De werf kon op algemene belangstelling rekenen. In de loop van 1930 werden de eerste appartementen betrokken. Omwille van de economische crisis geraakten de appartementen echter moeilijk verhuurd. De niet-verhuurde appartementen werden tijdens de bezetting door de Duitsers opgeëist.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd het complex getroffen door een V1-bom en deels vernield. Na de oorlog stelde de Antwerpse Maatschappij voor Goedkope Woningen Gustave Fierens aan voor de wederopbouw van het complex in zijn oorspronkelijke staat. In 1949 werd de bouwaanvraag om het geteisterde complex te herstellen goedgekeurd en gingen de werken van start (voltooid circa 1950). In 1963 werden moderniseringswerken uitgevoerd. Tussen 2000 en 2008 renoveerde het architectenbureau Arch-I. het complex grondig, deels met behoud van het architecturale karakter.

In de jaren 1980 bouwde de Goede Woning op het aanpalende terrein tegen de wachtgevel van het complex een typologisch gelijkaardig opgevat woonblok. Het werd ontworpen door Lode Wouters en Fons Mostien en was het winnend ontwerp van de architectuurwedstrijd WISH ’84 (niet opgenomen in de afbakening).

Beschrijving en typering

Opbouw en typologie

Het wooncomplex aan de Twee Netenstraat is typisch voor de sociale wooncomplexen die in de jaren 1930 in de binnenstad en de 19e-eeuwse gordel werden gebouwd; meestal opgebouwd uit vijf tot acht bouwlagen rond binnenplaatsen met plonsbaden, rustbanken, siergroen en binnentuinen. Kenmerkend zijn decoratief uitgewerkte poortgebouwen, levendige straatgevels met sterke verticale accenten zoals trappenkokers en monumentale erkers, gevels aan het binnenhof meestal met inspringende gestapelde terrassen.

Het complex aan de Twee Netenstraat is opgebouwd uit vier woonblokken die een rechthoek vormen rond een groot binnenplein, langs drie zijden omsloten door bebouwing (met kleine koeren tussen achtergevels en omliggende bebouwing); volledig onderkelderd gebouw met acht bouwlagen en een technische verdieping; twaalf ingangen (portieken) waarvan vijf aan de straatzijde en zeven in het binnenhof. Elke verticale circulatie geeft toegang tot twee appartementen. Op de gelijkvloerse verdieping twee appartementen en oorspronkelijk aan de straatzijde in de sous-sols fietsenbergingen (actuele indeling niet gekend).

Type-appartement oorspronkelijk met centrale hal (antichambre), waarop de woonkamer en drie slaapkamers uitgaven, overdekt terrasje met WC, “pomphuis” en douche. Op de korte zijden van het complex en boven de doorgangen oorspronkelijk appartementen met 2, 4 en 5 kamers. Bij renovatie in 2008 werd de interne indeling van de wooneenheden gewijzigd, met toevoeging van een volwaardige keuken en badkamer waarbij het terras werd omgevormd tot sas.

Architecturale vormgeving

Betonbouw met niet-dragende gevels in metselwerk (roodbruine klampsteen). Representatieve voorgevel in art deco op plint van blauwe hardsteen, symmetrisch opgebouwd uit 25 traveeën met twee monumentale toegangspoorten tot het hof; gevelpartijen met de onderdoorgang opgebouwd uit vier traveeën bekroond met verhoogde decoratief uitgewerkte kroonlijst; de vijf inkomtraveeën benadrukt door driehoekige erkers over vier verdiepingen geflankeerd door verticale pilasters die tot aan het dak reiken (lisenen). Contrastwerking tussen baksteenmetselwerk en cementafwerking (volgens de plannen simili pleister); sierkroonlijst met geometrisch gestileerde sierelementen; rechthoekige raamopeningen. De twee hoogste verdiepingen terugspringend, met doorlopende lijst boven de vijfde verdieping. De voorgevel heeft zijn oorspronkelijk karakter grotendeels behouden op een aantal wijzigingen na, vooral ter hoogte van de inkompartijen (omkadering in blauwe hardsteen). Ook werden het buitenschrijnwerk (oorspronkelijk geschilderd hout en roedeverdeling) en de decoratieve smeedijzeren borstweringen en de poorten in smeedijzer vervangen.

De gevels aan het binnenhof worden gekenmerkt door een meer sobere vormgeving, met verticale muurvlakken in metselwerk, afgewisseld met witte steen. Bij renovatie ging de oorspronkelijke gevelesthetiek en materialiteit van de pleingevels grotendeels verloren, voornamelijk door het opnemen van de balkons in de binnenruimte van de appartementen en het aanpassen van inkomhallen (in glas). Het oorspronkelijk plan voorzag voor de aanleg van het binnenhof een binnenstraat met voetpaden, plantsoenen en tegen de gevels grote bloembakken en bordessen. Anno 214 is het plein volledig verhard en voorzien van zitplaatsen.

Evaluatie

Het complex aan de Twee Netenstraat heeft een architecturale waarde, die zich vooral situeert in de algemene opbouw van het woonblok (rond een binnenhof), het volume en in de architecturale detaillering, compositie en materialiteit van de voorgevel. De gevels aan het binnenplein hebben door de veelvuldige aanpassingen een lagere erfgoedwaarde. Het gebouw heeft ook een technische waarde, door de toepassing van vernieuwende bouwtechnieken.