Het geheel wordt gekenmerkt door de Handzamevaart met de Appelmarktbrug, Beesterbrug en Vaartbrug, het begijnhof en de Vismarkt.

Historiek

Historisch vormt water een erg belangrijk element in het stedelijk landschap van Diksmuide. De vaart had een dubbele rol: de stad van water voorzien ten behoeve van inwoners, handel en nijverheid én het voeden van de stadsgrachten. De Handzamevaart vormde de noordelijke grens van de vroege stedelijke kern van Diksmuide. In de loop van de 13de eeuw namen ambachtslui, voornamelijk huidvetters en leerlooiers, de lager gelegen gronden ten noorden van de waterloop in (in dit gebied werd ook het begijnhof gevestigd). De omgeving van de vaart vormde in de middeleeuwen dan ook het havenkwartier van Diksmuide. In het begin van de 15de eeuw wordt nieuwe stadsgedeelte opgenomen binnen de nieuwe stadsversterkingen, die bewaard blijven tot het begin van de 18de eeuw. De verbinding met de stad gebeurde via een viertal bruggen over de vaart. Op 19de-eeuwse foto's zien we nog nijverheidsactiviteit langs de vaart (stapelhuis met laadluik, brouwerij, benaming Kleine Huidevettersdijk). Tot 1914 werden er via een binnenschip vanuit Nieuwpoort kruideniers- en andere handelswaren gelost. Voorts tonen 19de-eeuwse foto's een aaneengesloten bebouwing van lage arbeidershuizen en smalle burgerhuizen van twee à twee en een halve bouwlaag. Het gabariet wordt voornamelijk bepaald door witgeschilderde lijstgevels onder zadeldaken. Er waren tevens een belangrijk aantal herbergen, onder meer Den Papegaai. De- bij de wederopbouw hernomen laad- en lostrappen vanaf de kaaimuur aan de (huidige) Vismarkt en Kleine en Grote Dijk, evenals de aanmeerringen in de kaaimuren getuigen van de havenactiviteit.

De kleine doodlopende weg van de Kleine Dijk loopt naar de toegangspoort van het heropgebouwde en beschermde begijnhof. Aan de poort draait de Begijnhofstraat verder naar rechts langs het begijnhof af tot op de waterzieke broeken zogenaamd Beerstblote. Op de stadsplattegrond van Diksmuide in het Stedeboeck van J. Blaeu opgemaakt door de landmeter Vedastus du Plovich (1649) loopt de Begijnhofstraat nog verder in oostelijke richting tot aan het plein voor de Noortpoorte (huidige De Breyne Peellaertstraat). Volgens het figuratieve stadsplan van Martinus Haecke (Ieper) is deze verbinding tegen 1716 reeds opgeheven. Het huidige straatbeeld wordt volledig bepaald door de gesloten achtergevels van de zuidelijke huizenrij van het begijnhof en de achtererven van de huizen aan de Grote Dijk. De poort van het begijnhof wordt vermoedelijk iets schuiner geplaatst om een zichtas vanaf de Vismarkt en de brug te creëren.

Beschrijving

Na de Eerste Wereldoorlog volgde er in Diksmuide een in situ historiserende wederopbouw. Toch laat de wederopbouw niet alles bij het oude. Kleine wijzigingen in de vooroorlogse perceelstructuur betreffen de verschuiving van de herberg Den Papegaai met één perceel en de verhuis van de vishal naar de huidige Vismarkt. Verder wordt het begijnhof herbouwd vanuit de nood aan een rusthuis en ontstaat het conceptueel aansluitende Klein Begijnhof/Stichting Van Wezel als een privaat huisvestingsinitiatief voor oorlogsweduwen en -wezen in het vernietigde gebied. Ook de openbare functie als postgebouw voor het Spaans huis is nieuw.

Van oudsher (Ferrariskaart - foto's Eerste Wereldoorlog) kwamen langsheen de Handzamevaart bomen voor; éénzijdig aan noordzijde ten noorden van Diksmuide en tweezijdig langs de Grote Dijk. Foto's geven een duidelijker beeld: het gaat om Zomerlinden (Tilia platyphyllos) die zowel geknot als gekandelaard werden. Recent werden de linden langs de Handzamevaart aan de Grote Dijk heraangeplant met Winterlinden (Tilia cordata) en worden deze als vrij uitgroeiende boom beheerd.