De dorpskern van Kortenbos omvat het kasteel van Kortenbos met bijhorend kasteelpark en bos, de tegenover gelegen pastorie, de basiliek Onze-Lieve-Vrouw-Hemelvaart, hoeve Casselaer en bijhorende landerijen.

Historiek

In de 17de eeuw moesten vele reizigers van Sint-Truiden naar Hasselt via het dicht beboste gebied dat nu het Kortenbos heet. Oorspronkelijk heette dit gebied echter "Nachtegael", naar het leenhof dat zich daar in die tijd bevond. Deze reisweg stond bekend als uiterst onveilig, omwille van de vele overvallen door struikrovers. In 1636 plaatste Elisabeth van Oeteren, een landeigenares in de buurt, bij een oude eik een klein, kleien Mariabeeldje. Ze smeekte Maria’s hulp af tegen de vele wandaden en berovingen. Daarop hielden niet enkel de roofovervallen op, maar vonden ook vele zieken een plotse genezing bij het vereren van het Mariabeeldje. Talrijke genezingen werden als wonder erkend. In 1639 werd een bakstenen kapel bij het beeldje gebouwd, maar door de grote toeloop van bedevaarders was er al gauw nood aan een echte bedevaartkerk. De kerk Onze-Lieve-Vrouw-Hemelvaart werd gebouwd tussen 1641 en 1725 door Nicolaas Ray, in 1925 werden nog twee zijportalen toegevoegd.

In 1642 werd vlakbij de basiliek een hotel opgericht, dat later dienst zou doen als rectoraat voor de kloosterlingen die de kerk bedienden. Tijdens de tweede helft van de 18de eeuw werd het rectoraat van de abdij van Herkenrode met park en vijvers omringd. Vanaf het einde van de 18de eeuw werd het complex bewoond door particulieren, waardoor het zijn functie als kasteel verwierf. Het complex staat nu bekend als het kasteel van Kortenbos.

De pastorie werd gebouwd in 1730 en was oorspronkelijk eigendom van de abdij van Averbode. Op 10 augustus 1869 werd het gebouw afgestaan aan de parochie Kortenbos, onafhankelijk sinds 1842. Op het einde van de 19de eeuw werd de pastorie grondig verbouwd.

De zogenaamde hoeve Casselaer of Kastelaar werd als imposante vierkantshoeve in Maaslandse stijl gebouwd tijdens de eerste helft van de 18de eeuw. Oorspronkelijk was de hoeve afhankelijke van de abdij van Herkenrode.

De kabinetskaart van de Ferraris (1770-1778) geeft het rectoraat van de abdij weer omgeven door een park met vijvers ten oosten ervan. Een moestuin bevindt zich ten westen van het gebouw. De kerk is ten oosten van de Basiliekstraat gesitueerd, omgeven door een ommuurd kerkhof. Hoeve Casselaer, een gesloten hoeve, is omringd door een omhaagde boomgaard met een omhaagde moestuin ten zuiden van het bebouwde perceel. De Basiliekstraat is met bomen afgezoomd en wordt aan weerskanten omgeven door omhaagde bospercelen en akkers. De kaart van Vandermaelen (1846-1854) geeft voor het dorpsgezicht een gelijkaardige opbouw weer: het kasteel van Kortenbos, nog aangeduid als "Couvent", de kerk ten oosten ervan en de hoeve Casselaer in het noorden. Tussen deze hoeve en de kerk werd een semi-gesloten hoeve weergegeven.

Beschrijving

Het kasteel van Kortenbos gaat in de kern terug tot 1642 toen het pand werd opgetrokken als hotel ‘De Grote Engel’. Het omvat een complex geheel van gebouwen, gegroepeerd rondom een rechthoekige, gekasseide binnenplaats. Het kasteel is bereikbaar via het poortgebouw langs de Hasseltsesteenweg. Achter het kasteel ligt een tuin (met tuinpaviljoen) die aansluit bij het oudere landschapspark met vijver en bos. Het park achter het kasteel, aangelegd in landschappelijke stijl, met vijver, monumentale bomen en parkbos dateert uit de eerste helft van de 19de eeuw, de tuin uit het begin van de 20ste eeuw. Het park sluit aan bij het bos via een dreef met tamme kastanjebomen. Ten westen van het kasteel ligt een hoogstamboomgaard.

De pastorie, ten zuiden van het kasteel gelegen, omvat een alleenstaand huis, door middel van muurankers gedateerd in 1730, met een voortuintje, van de straat afgesloten door een laag gietijzeren hekje.

Hoeve Casselaer is een vierkantshoeve in Maaslandse stijl uit de eerste helft van de 18de eeuw. De bakstenen gebouwen zijn gegroepeerd rondom een rechthoekig, gekasseid erf. De omgeving rond hoeve Casselaer is gaaf bewaard. Een haag schermt de percelen aan weerszijden van de hoeve af van de straat. Achter het woonhuis bevindt zich een herenboerenparkje.

De bedevaartkerk Onze-Lieve-Vrouw-Hemelvaart werd gebouwd tussen 1641-1648 en 1655-1665 naar ontwerp van N. Ray. De onmiddellijke omgeving van de bedevaartkerk Onze-Lieve-Vrouw-Hemelvaart wordt afgebakend door een laag bakstenen muurtje met natuurstenen deksteen en een oostelijke en westelijke toegang met pijlers met bolbekroning.