De historische dorpskom van Houtave bevindt zich ten zuiden van de Oosternieuwweg Zuid. Centraal ligt de Sint-Bavo en Machutuskerk met omringend, omhaagd kerkhof. De kerk wordt omgeven door de Pastoriestraat, ten oosten, noorden en westen en de Kerkhofstraat ten zuiden. Ten oosten van de kerk situeert zich de pastorie met tuin, voorzien van een omwalling en grenzend aan een open landschap. Het noorden wordt getypeerd door lage hoevetjes en boerenwoningen onder pannen zadeldak opklimmend tot de 18de eeuw en een grootschalig schoolgebouw met onderwijzerswoning uit tweede kwart van de 20ste eeuw. Het westen en zuiden van het dorp omvatten een vrij goed bewaarde 19de-eeuwse gevelwand, voornamelijk langsheen de Kerkhofstraat bestaande uit breedhuizen tot twee bouwlagen onder pannen zadeldaken. Ten zuidwesten van de dorpskern bevindt zich de historisch omwalde hoeve, zogenaamd Vijverhof, omgeven door een open landschap.