Stadsvernieuwingsproject bestaande uit de verbouwing van een brouwerij tot woningen door de sociale huisvestingsmaatschappij Brugse Maatschappij voor Huisvesting. Project teruggaand tot 1973 maar uitgevoerd tussen 1980 en 1984 naar plannen van Vivian Desmet en Jozef Depuydt.

Het complex bestaat uit eengezinswoningen, flatjes en studio’s rond een klein binnenplein, ondergrondse parkeerplaatsen en een tot vergaderzaal gerestaureerd 19de-eeuws salon. Het exterieur wordt gekenmerkt door traditioneel geïnspireerde maar duidelijk laat 20ste-eeuwse gevels en vrij getrouw gerestaureerde historische gevels.

Bouwgeschiedenis en situering

Het huidig sociaal woningbouwcomplex bestaat uit verschillende, gerenoveerde gebouwen. In het bouwblok aan de noordoostelijke zijde van de Engelstraat, tussen de Zwarte- en Witteleertouwersstraat was vanaf 1563 de brouwerij 't Zweerd gevestigd, die in 1830 werd uitgebreid met een neoclassicistisch getint magazijn van zeven traveeën aan de kant van de Zwarteleertouwersstraat. Tijdens de tweede helft van de 19de eeuw en begin 20ste eeuw werden nog enkele aanpassingen doorgevoerd zoals de toevoeging van een feestzaal (1904) en een elektriciteitscabine. Na de sluiting van de brouwerij in 1965 werd het magazijn gesloopt, met uitzondering van twee resterende bogen op Toscaanse zuilen. Het bewaarde complex bestaat uit deels verankerde en bakstenen gevels van twee à vier bouwlagen onder verschillende daken (Vlaamse pannen). Aan de Zwarte Leertouwersstraat 49a (’t Zweerd 2-8) bevindt zich de voormalige brouwerswoning Van der Ghote, naar de brouwersfamilie die van 1807 tot 1965 de brouwerij uitbaatte, een 19de-eeuws herenhuis (mogelijk met oudere kern). Aan de Witte Leertouwersstraat 50 ten slotte bevindt zich een 19de-eeuws burgerhuis.

Reeds in 1973 vroeg de sociale huisvestingsmaatschappij Brugse Maatschappij voor Huisvesting aan het stadsbestuur haar akkoord voor het principe van sanering van het gebouwencomplex Vanderghote en het bouwen van nieuwe woongelegenheden in het raam van stadskernvernieuwing (volgens artikel 66 van de Huisvestingscode). De stadsvernieuwing in Brugge – die vanaf 1972 startte – hield onder andere in dat de stad gronden in de binnenstad in erfpacht gaf aan sociale huisvestingsmaatschappijen, wat het financieel mogelijk maakte om daar sociale woningen te realiseren. Mede op vraag van de Nationale Maatschappij voor de Huisvesting, werden ook de panden aan de Witte Leertouwersstraat 55-61 in deze renovatiecampagne meegenomen.

Architect Bob Deruelle maakte een voorontwerp voor de verbouwing van de site tot 62 sociale woningen (38 bejaardenwoningen op de gelijkvloerse en eerste verdieping, 24 woningen voor jonge gezinnen met twee slaapkamers op de tweede en derde verdieping). Om deze hoeveelheid woningen te kunnen realiseren, stelde Deruelle voor om de Engelstraat met drie meter te verbreden waardoor er vier bouwlagen mogelijk werden. Verder voorzag dit ontwerp per verdieping een gemeenschappelijke zit- of leeszaal en sanitaire installaties voor de bejaarden, drie lokalen voor bedlegerige patiënten op de gelijkvloerse verdieping, een keuken met refter voor 25 personen, een elektriciteitscabine en zes bergingen. Verder werd gestipuleerd dat het volledige complex rolstoeltoegankelijk moest zijn en dat een groenzone van 380 m2 werd voorzien. De commissie Stedenschoon oordeelde echter dat de gevelarchitectuur aan de Engelstraat diende behouden te blijven waardoor slechts 9 in plaats van 24 gezinswoningen zouden kunnen gebouwd worden. De stedelijke dienst Monumentenzorg (J. P. Esther) gaf toelating voor nieuwbouwhuizen van twee of drie bouwlagen met uitzondering van de waardevolle huizen aan de Witte Leertouwersstraat 50 (19de-eeuws huis) en 52 (17de-eeuwse huis) en aan de Zwarte Leertouwersstraat 49 (met salon van circa 1840). Hierop gaf stadsingenieur Gorissen aan het schepencollege een negatief advies.

In 1980 kreeg de maatschappij toch een bouwvergunning voor de sanering en restauratie van dit complex, dat ze voor 70 jaar in erfpacht kreeg van de stad. Het ontwerp van de Brugse architecten Vivian Desmet en Jozef Depuydt omvatte zeven eengezinswoningen, zeven flatjes, achttien studio’s, elf ondergrondse parkeerplaatsen en één vergaderzaal (door de restauratie van het 19de-eeuws salon in het vroegere herenhuis Van der Ghote aan de Zwarte Leertouwersstraat 49). Het werd opgeleverd in 1984. Een latere verbouwing voorzag de samenvoeging van twee keer twee studio’s en de creatie van een extra gezinswoning.

Typering en beschrijving

Dit bouwkundig geheel is te bestempelen als integratiearchitectuur met traditioneel geïnspireerde maar duidelijk laat 20ste-eeuwse gevels met kenmerkend vijfhoekig raam in de puntgevel (aan de Witte Leertouwersstraat 54, de Zwarte Leertouwersstraat 47A-4 en aan ‘t Zweerd), die zich qua volume en materiaal integreren in het bestaande stadsbeeld. De gevel aan ‘t Zweerd 12-44 wordt verder visueel gedomineerd door een opvallende, beglaasde galerij. Verder bestaat het exterieur uit vrij getrouw gerestaureerde historische gevels aan de Engelstraat, Witteleertouwersstraat en Zwarteleertouwersstraat. De enige opvallende verbouwing zijn de dakkapellen in de Engelstraat en de gedeeltelijke beglazing van het dak. Op het binnenplein herinneren stenen met opschrift aan familie Van der Ghote onder meer "DESE KETELS GEPLAETST DOOR MYNHEER VAN DER GHOTE ON IAER 1837" en "DEZEN STEEN IS GEPLAETST DOOR MEVR. VANDERMEERSCH...".

Het behoud van de bestaande gevels en gevelopeningen heeft een verregaande invloed gehad op de planindeling. Geen enkele woongelegenheid is identiek en bepaalde woongelegenheden zijn eerder atypisch (bijvoorbeeld duplexstudio’s van amper 2,4 m breed). Een klein, semiopenbaar binnenplein aan ’t Zweerd geeft toegang tot de woningen en biedt de mogelijkheid tot sociaal contact. Voor de appartementen is dit bovendien de enige private buitenruimte, de gezinswoningen beschikken over ommuurde privétuinen. De toegang tot de ondergrondse garage gebeurt via de Zwarteleertouwersstraat.

Evaluatie

Dit bouwkundig geheel heeft een architecturale waarde, vooral door de gelaagdheid: een 19de-eeuwse brouwerij, 17de- tot 19de-eeuwse huizen en een laat 20ste-eeuws sociaal woningbouwproject. De stedenbouwkundige waarde is gelegen in de inplanting rond een rustig binnengebied, met private groenzones. Dat de brouwerij op deze plek teruggaat tot de 16de-eeuw geeft het geheel ook een historische waarde, evenals het feit dat de verbouwing tot sociale woningen circa 1980 kaderde in het ruimere fenomeen van de stadsvernieuwing. Bepalende erfgoedelementen zijn zowel de inplanting, de algemene architecturale volumes, de gevelopeningen en het materiaalgebruik (baksteen).