erfgoedobject

De Distel

bouwkundig element
ID
302183
URI
https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/302183

Juridische gevolgen

  • is aangeduid als vastgesteld bouwkundig erfgoed De Distel
    Deze vaststelling is geldig sinds

Beschrijving

Woon- en handelspand in vroeg-modernistische stijl op de hoek van Gratiekapelstraat en Blindestraat, gebouwd in opdracht van Emile Maeyens, naar een ontwerp door de architect Alfons Francken uit 1923. "De Distel", opgericht kort vóór de Eerste Wereldoorlog in de Gratiekapelstraat en in dit pand gevestigd tot 2008, handelde in tekenmateriaal en kunstenaarsbenodigdheden voor schilders, beeldhouwers, grafici en architecten. De inplanting werd gekozen omwille van de onmiddellijke nabijheid van de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten in de Mutsaardstraat.

In Antwerpen actief als architect vanaf 1906, werd de loopbaan van Alfons Francken onderbroken door de Eerste Wereldoorlog, die hij als krijgsgevangene in Duitsland doormaakte. In 1921 liet hij zich opmerken door het eigentijdse rationalisme van het "Magazijn Nieuwland" op de hoek van de Lange en de Korte Brilstraat, een vandaag verdwenen constructie uit gewapend beton van het Hennebique-type. Met de hoogbouwflats "Cyclops", "Vulcan" en "Titan" uit 1921-1923, die tot de vroegste in Antwerpen behoren, en tijdens de jaren 1920 in meerdere buitenlandse architectuurpublicaties werden opgenomen, verwierf Francken vervolgens een internationale reputatie als vooraanstaand vertegenwoordiger van de Belgische avant-garde. Uit deze periode dateert ook zijn lidmaatschap van de Kring voor Moderne Kunst, en de oprichting van het architectuurtijdschrift Bouwkunde dat slechts een kortstondig bestaan kende. De expressieve baksteenarchitectuur van “De Distel” toont een sterke invloed van de eigentijdse Nederlandse bouwkunst. Met de woonblokken van de huisvestingsmaatschappij Onze Woning op het Stuivenbergplein en de Geelhandplaats, het vakbondsgebouw van de Algemeene Centrale van Bouw-, Ameublementwerkers en Gemengde Vakken in de Van Arteveldestraat, evolueerde de architect omstreeks 1930 naar het pragmatische modernisme dat zijn latere oeuvre zou kenmerken. Een wankele gezondheid dwong Francken zijn beroepsactiviteiten kort na de Tweede Wereldoorlog te beëindigen.

Met een gevelbreedte van twee bij vier traveeën, omvat het hoekgebouw drie bouwlagen onder een pseudo-mansarde (leien). De lijstgevels hebben een parement uit rood baksteenmetselwerk in Vlaams verband met knipvoegen, boven de pui die met een beraapte cementbepleistering is bekleed. Gewapend beton werd toegepast voor de vloeren van de begane grond en badkamers. Sober expressief van opzet, beantwoordt de opstand aan een regelmatig ordonnantieschema, opgebouwd uit registers van brede vitrines en vensteropeningen, op de bovenverdiepingen in een geaffirmeerde kwartronde omlijsting met lekdrempel. De travee uiterst rechts zijde Blindestraat, wordt als hoger opgetrokken portaalrisaliet geaccentueerd, met oorspronkelijk de secundaire bedrijfstoegang, een kubistische gevelsteen met voorstelling van een distel als embleem van de zaak, en een attiek met tandfries en drielicht. Het eigenlijke winkelportaal met bovenlicht en overhoekse tandfries bevond zich oorspronkelijk in de tweede travee, het privé-portaal van de appartementen in de travee uiterst links zijde Gratiekapelstraat. Een opmerkelijke detail ontleend aan het baksteenexpressionisme van de Amsterdamse School, is de hoge, tweeledige fries uit rollagen die de gevelbeëindiging vormt, met een typisch golvend profiel onder de houten kroonlijst. Een ijzeren vlaggenmast markeert de hoekpenant zijde Gratiekapelstraat; volgens het gevelontwerp was de onderliggende gevelnis bestemd voor de huisnaam “De Distel”, en moest een tegelbekleding in dambordpatroon de dagkanten van de vitrines accentueren. Het houten schrijnwerk van de inkomdeuren en vensters met kleine roeden is vernieuwd.

Volgens de bouwplannen beslaat de winkel met kantoor en opslagplaatsen de volledige begane grond. De appartementen op de eerste en tweede verdieping worden ontsloten door een gemeenschappelijke inkom- en traphal in de travee uiterst links zijde Gratiekapelstraat. Zij bestaan uit een woon- en eetkamer, keuken, drie slaapkamers, een badkamer annex wc en een meidenkamer in een annex. Het dakniveau biedt ruimte aan een werkplaats en drie mansardekamers.

  • Stadsarchief Antwerpen, bouwdossier 1923#17054; foto FOTO-OF#5206.
  • GRIETEN S. 2009: Een prikkel voor De Distel, stekels voor Francken, Stynen en co?, Infoblad Antwerpse Vereniging voor Bouwhistorie en Geschiedenis 2009.4, 9-11.

Auteurs: Braeken, Jo
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)


Relaties


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: De Distel [online], https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/302183 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Stad Antwerpen

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.