Inplanting op een hoekperceel met toegang (ten zuiden) aan de de Stuersstraat en naar het noorden georiënteerd koor; de lange westelijke zijgevel en aanleunende Onze-Lieve-Vrouwekapel lijnen de zijstraat - Sint-Niklaasstraat - af.

Historiek

De eerste vermelding van circa 1180 zou de oprichting situeren door tussenkomst van Margareta van Elzas; verheffing tot parochiekerk in 1220. Circa 1560 gekend als georiënteerde kruiskerk met kruisingstoren en hoofdingang (ten westen) aan de Sint-Niklaasstraat. Beschadigingen tijdens de beeldenstorm en nieuwe inwijding in 1566. Vanaf 1599, medegebruik van het bedehuis door de aanpalende Sint-Jansabdij die in 1797 zou worden opgeheven (zie voorstelling op schilderij van circa 1900, zuidwestelijke muur van kerk).

Nieuwe schade tijdens de Franse belegeringen van 1793 en 1794; definitieve sluiting in 1797. Kerk en grondbezit werden, naar verluidt, aan verschillende particulieren verkocht. Instorting van de bouwvallige toren in 1799.

Begin 19de eeuw, inrichting van de voorlopige kerk in de resterende refter van de Sint-Jansabdij; definitieve schenking aan de kerkfabriek van de abdijkerk en Onze-Lieve-Vrouwekapel in 1821. Nood aan ruimer en behoorlijk bedehuis, circa 1840: aankoop hiertoe van de gronden van het vroegere kerkhof en voormalige kerk aan de Boterstraat - het deel nu zogenaamd de Stuersstraat. Aanbesteding van de nieuwe bouw in 1841, voltooiing en inwijding in 1845. Een gravure van 1847 evenals een schilderij van circa 1900 bewaard in de huidige kerk (zuidwestelijke muur) tonen een driebeukige basilicale aanleg met transept en vrij strakke zuidelijke voorgevel: ritmerende pilasters en hogere middenbeuktravee onder driehoekig fronton; opstand met combinatie van enige neorenaissance maar voornamelijk neoclassicistische elementen en onder meer een markant breed halfrond venster boven het hoofdportaal. Naar oude interieurfoto's, ook in de kerk bewaard, ging het om een pijlerbasiliek met neoclassicistische ornamenten, zware stoffering en mobilair uit diverse perioden.

Na de vernieling in de loop van de Eerste Wereldoorlog werd de kerk op dezelfde plaats en met dezelfde oriëntatie heropgebouwd; bewaard dossier met briefwisseling 1920-1930; aanbestedingsdossier en plans naar ontwerp van Guillaume Veraart en E. Richir (Brussel), 1923-1924; jaartal 1924 op de console van het Sint-Niklaasbeeld in de zuidgevel; tekst herinnerend aan de inwijding door de bisschop van Brugge, in de koorapsis, met jaartal 1932.

Beschrijving

Kerk

De huidige kerk vertoont een gestileerde verweving met modernistische inslag van voornamelijk neobyzantijnse en neoromaanse elementen. Inbrengen van nieuwe technieken en voorzieningen - onder meer kelder met stookplaats, sanitair, bergplaatsen etc. - en vermengen van moderne bouwmaterialen als gewapend beton, met meer traditionele als gele baksteen met schaarse verwerking van natuursteen voor het opgaand metselwerk met vrij gesloten uitzicht.

Plattegrond met vrij compacte aanleg op basis van een rechthoek: basilicale aanleg met schip van vier traveeën, niet uitspringend transept, drieledige koorpartij met kwartronde apsis voor zij- en hoofdkoren met aanpalende, ingewerkte dienstruimten; vierkante toren aan de noordwestzijde; uitspringende halfronde doopkapel aan de zuidoostzijde met op de plattegrond van 1923, een voorziene aanpalende "doorgang voor bedevaarders", in L-vorm, uitkomend aan de westzijde, tussen kerk en aanpalende Onze-Lieve-Vrouwekapel, alleen toegankelijk vanuit de Sint-Niklaasstraat. Strak en vlak gehouden voorgevel van drie traveeën, middenrisaliet onder pseudofronton en kruis; ingediept rondboogportaal van Euvillesteen met uitgewerkt vlechtingsmotief; bekronend beeld van de patroonheilige, vermeld jaartal en kruis. Drieledig westelijk vensterregister in getrapte bakstenen omlijsting. Bekronend pseudo-fronton gemarkeerd door stenen kruis; vijf gekoppelde rondboogvenstertjes aansluitend bij het omlopend baksteenfries. Driehoekig gevelveld van de aanleunende zijbeuken onder lessenaarsdak, versierd met decoratief metselverband. Voorts, meestal per drie gekoppelde rondboogvensters op onderdorpels van Euvillesteen, ook toegepast in andere, van spaarvelden en baksteenfriezen voorziene gevels op breukstenen plint. Merkwaardige halfronde en van zware stenen tracering voorziene bovenvensters in de middenbeuk. Hoge glasramen in de transeptgevels gemarkeerd door aansluitende, centrale medaillons. Rijzige toren met gesloten uitzicht op een paar lichtspleten en de gekoppelde galmgaten na; omlopende balustrade en spits.

Interieur met doorgedreven vormgeving voor architectuur en mobilair; combinatie van eerder neoromaanse opbouw en neobyzantijnse versiering verwerkt met zin voor overzichtelijke soberheid. Zichtbare, "natuurlijke" materialen: vermenging van baksteenmetselwerk en natuurstenen parement (Savonnière); Euvillesteen voor de sokkels en architectonische elementen als onder meer reliëfs. Vier schiptraveeën met alternerend stelsel (zie romaanse bouwkunst): pijlers en zuilen met uitgewerkt kussenkapiteel, dekplaat en aansluitende beelden (onder meer apostels, evangelisten, profeten); rondboogvormige scheibogen; bepleisterde kruisgewelven in zij- en middenbeuken volgens overeenkomstig gebonden stelsel (zie idem); gemetste gordel- en triomfbogen. Kruisvormige bundelpijlers aan de kruising en eenvoudige kruisgewelven in het transept. Orgeldoksaal oorspronkelijk voorzien op tweede bouwlaag van de toren als tegenhanger van de oostgalerij. Ietwat, verhoogde koortravee en kwartkoepelgewelf in de apsissen van zijkoren en dieper hoofdkoor, voorzien van drie gekoppelde rondboogvensters en muurversiering met neobyzantijnse inslag (mozaïeken en beschilderingen). Uitgewerkte marmeren vloeren.

Mobilair. Iconografisch programma van beelden - opschriften - glasramen met nadruk op de continuïteit tussen Oud en Nieuw Testament, tussen Kerk en Synagoog (zie zuidzijde). Anderzijds, aandacht voor lokale historische gegevens, zie glasramen van het transept met onder meer wapens van de abten van Sint-Jansabdij en van Ieperse bisschoppen; ook de reeds vermelde schilderijen van circa 1900 en foto's getuigend voor het vroegere uitzicht van kerk en omgeving. Voorts schilderijen vanaf einde 16de- begin 17de eeuw en een 19de-eeuwse kopie naar Otto Venius met mirakeltafereel uit het leven van de Heilige Nikolaas van Myra. Glasramen in het koor, getekend Crespin en Frickx.

Kapel

Onze-Lieve-Vrouwekapel "Nood zoekt Troost" (zie opschrift), (noordwestelijke hoek, Sint-Niklaasstraat). Geschiedenis van de verering in Ieper van "O.L.-Vrouw van de Vesten" in feite samengevat in de vijf van opschriften voorziene glasramen van de noordgevel: Onze-Lieve-Vrouw van de Vesten, ontstaan rond 1250?; Door de jezuïeten bepaald gesticht 1630; Door de Predikheren overgenomen 1780; Aan Sint-Niklaas gekomen 1805; 3. (middenin) In vroegere luister hersteld 1950. In memoriam Danielis Tack. Als tussenschakel dient de oprichting vermeld, na de overbrenging in 1805, van een nieuw kapelletje ten oosten van de toenmalige Sint-Niklaaskerk, in 1842. Huidige Onze-Lieve-Vrouwekapel met aparte toegang ingepast in de bouw van de naoorlogse kerk en aansluitend qua bouwmaterialen en vormgeving. Eenbeukige, rechthoekige ruimte onder zadeldak. Westelijke puntgevel met rondboogdeur en beschilderd opschrift in het timpaan, onder een register van vijf gekoppelde rondboogvenstertjes en ruitvormige opening in de top.

Bepleisterd en beschilderd interieur afgedekt door driezijdig gewelf op rondbogige gordelbogen. Mobilair. Altaar naar 18de-eeuws patroon, gestoffeerd Mariabeeld en boog op gekoppelde pilasters met opschrift "Nood zoekt Troost", tegen de oostwand. Eikenhouten lambrisering naar laatclassicistisch model.