Rozebeke wordt gekenmerkt door een sterk geconcentreerde en gesloten bebouwing in de dorpskern aan het Rozebekeplein. De bebouwing bestaat overwegend uit één of twee bouwlagen onder zadeldak. In de omgeving komen een aantal bewaarde semigesloten of gesloten vierkantshoeven voor.
Een meer halfopen en open bebouwing is te vinden binnen de lintbebouwing van die straten die leiden naar de dorpskern. De onbebouwde percelen langsheen de oude wegen worden stilaan opgevuld door moderne villabouw. Tot nu toe bleef Rozebeke gevrijwaard van grote verkavelingen of sociale woningbouw. Rozebeke behoudt vandaag (2015) haar kleinschalig dorpskarakter. Het woon- en landbouwdorp telt vandaag nog steeds een klein bewonersaantal en een gering aantal huizen.
De ruimere dorpskern van Rozebeke behield zijn historisch gegroeid karakter, waarvan de unieke configuratie teruggaat tot de late middeleeuwen en duidelijk herkenbaar is op de historische kaarten van Horenbault, Ferraris, Lecler, Popp en Atlas der Buurtwegen.
Het visuele beeld en het authentieke karakter van de zeer kleine dorpskern wordt sterk gedomineerd door de centraal gelegen Onze-Lieve-Vrouwkerk omringd door een ovaalvormige en ommuurd kerkhof op het gekasseide Rozebekeplein. Het plein is smal aan de zuiderzijde en breder aan de koorzijde en de westgevelzijde. De Onze-Lieve-Vrouwkerk van Rozebeke ligt er op een kleine verhevenheid in de dorpskern, centraal gelegen op de valleiwand.
De kerksite wordt volledig omsloten door een sterk gesloten, vrij kleinschalige dorpsbebouwing, die representatief en typerend is voor kleine dorpskernen met middeleeuwse oorsprong.
De typologie van de huizen dateert voornamelijk uit het begin van de twintigste eeuw en refereert naar de functies, die typerend deel uitmaken van een dorpsstructuur, in het bijzonder de voormalige pastorie, het vroegere gemeentehuis, het voormalig klooster met dorpsschool, een aantal dorpsherbergen en diverse boerenwoningen met achterliggende hoeve en een beperkt aantal vrijstaande villa’s.
De pleinwand ten noorden van de Onze-Lieve-Vrouwkerk wordt gekenmerkt door eerder kleinschalige rijwoningen in traditionele materialen, in rode baksteen of soms bezet met rotseerwerk. De grote poorten in de aanbouwen verbergen achterliggende hoevegebouwen.
De straatwand aan de zuidzijde en de zuidoost zijde van de kerk wordt gekarakteriseerd door enkele hoeven van het gesloten type, waarvan de boerenwoning gericht is naar de straatzijde, en daarnaast geflankeerd door eenlaagse huisjes, waaronder een voormalige, heden verbouwde dorpsherberg.
Aan het begin van de Rekelberg, ten westen van de kerk, bevinden zich aan weerszijden van de straat twee grotere burgerlijke woningen, en een in een latere periode gebouwde villa (Rekelberg 1).
De villa Rekelberg nummer 2 is een vroeg 20ste-eeuwse bebouwing in een voor die periode kenmerkende eclectische stijl van rond– en korfboogvensters, glazen portiekafdekking, geglazuurde veelkleurige baksteen, verspringende gevels en daken. Aan de overzijde (Rozebekeplein nummer 11) ligt een begin 20ste-eeuws pand, een voormalig klooster met achterliggende kloosterschool, met neogotische stijlkenmerken, opgetrokken in baksteen met een puntgevel.
Aan de (noord-)oostzijde van de kerk staat nu de sterk verbouwde pastorie uit de 19de eeuw op een ruim tuinperceel, dat omsloten is door een pastoriemuur.
Aan de overzijde van het kerkkoor ligt een hoeve van het semigesloten type (Rozebekeplein nummer 5), waarvan de voorgevel van de boerenwoning werd afgewerkt met geglazuurde veelkleurige baksteen en opengewerkt met typerende rond– en steekboogvensters. Het woonhuis bevindt zich centraal op het perceel. De aansluitende schuur en stallen, met oudere 18de-eeuwse en 19de-eeuwse kernen, vormen een beeldbepalende, sterk gesloten wand langsheen de Boembeekstraat.
Op het openbare plein, aan de koorzijde van de kerk, werd in 2005 een monument opgericht dat de titel ‘Ruiterommegang’ draagt. Op een hoge en zware T-vormige sokkel in blauwe hardsteen, staat een ruiterbeeld in brons. Het figuratieve beeld stelt drie ruiters voor in boerenkiel. Zij zijn elk gezeten op een paard. De voorste ruiter draagt de bedevaartwimpel van Rozebeke. Het monument refereert naar de eeuwenlange traditie van de ruiterommegang bij de jaarlijkse octaafviering ter ere van Maria.
Bron: Onroerend Erfgoed, digitaal beschermingsdossier 4.001/45065/102.1, De dorpskern van Rozebeke in Zwalm: dorpsgezicht. Auteurs: Van Branden, Gudrun Datum: De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)