Historiek en context

Twee ensembles van gekoppelde winkelhuizen in neoclassicistische stijl, in 1882 opgetrokken door Hubert Pierquin. Een eerste bouwaanvraag uit januari 1882 gold een geheel van zes twee aan twee gekoppelde panden in het bouwblok van Nationalestraat, Theodoor Van Rijswijckplaats-IJzerenwaag en Kammenstraat, dat op de winkelpuien na gaaf bewaard is. Een tweede bouwaanvraag uit mei 1882 had betrekking op een geheel van zes panden op de hoek van Nationalestraat en Sint-Antoniusstraat, waarvan slechts drie panden op de winkelpuien na gaaf bewaard zijn. Het afgeschuinde hoekhuis en de twee aanpalende rijwoningen in de Sint-Antoniusstraat werden verbouwd. Beide ensembles vormen een representatief voorbeeld van de eenheidsbebouwing naar Parijs voorbeeld, die Pierquin bij de aanleg van de Nationalestraat voor ogen stond.

De Parijse 'entrepreneur' Hubert Pierquin verwierf in 1876 van de stad Antwerpen de concessie voor de aanleg en de verkaveling van de Nationalestraat en de Drukkerijstraat in het Sint-Andrieskwartier. Tussen 1879 en 1886 voerde hij in eigen beheer ook achttien bouwprojecten uit in de nieuw aangelegde straten, goed voor in totaal 68 winkelhuizen. Voor het eerste van deze reeks, ook het allereerste nieuwbouwproject in de Nationalestraat, deed Pierquin in 1879 eenmalig beroep op een lokale architect, Ferdinand Hompus. Uit geen van de bouwdossiers van de latere projecten, die uit de jaren 1881 tot 1886 dateren, valt de ontwerper af te leiden. Wellicht gaat het om Pierquin zelf, die behalve als aannemer mogelijk ook als architect actief was. Van de achttien bouwprojecten zijn er tien geheel of gedeeltelijk bewaard. Behalve de winkelhuizen door Hompus en de ensembles Nationalestraat 15-25 en 55-59, betreft het Nationalestraat 18-26, Nationalestraat 43-53, Sint-Antoniusstraat 1 en Sleutelstraat 2, Nationalestraat 74-80 en Frankenstraat 15-19 en 20-22, Steenhouwersvest 65 en Kammenstraat 24, en Steenhouwersvest 44-46. De overige acht bouwprojecten die zich op één na in het eerste straatgedeelte van de Nationalestraat bevonden, tussen de Groenplaats en de kruising van Lombardenvest, Kammenstraat en Steenhouwersvest, zijn volledig gesloopt. De panden beantwoorden aan een standaardprogramma met een winkel op de begane grond, en vermoedelijk huurkwartieren op de bovenverdiepingen, ontsloten door een zijdelings ingeplante inkom- en traphal.

Architectuur

Nummers 15-25

Het ensemble op nummers 15-25, vormt een geheel van zes twee aan twee gekoppelde rijwoningen van elk drie traveeën, vier bouwlagen hoog onder zadeldaken. De twee linker en de twee rechter panden (nummers 15-17 en 23-25) hebben een bepleisterde en beschilderde lijstgevel, met een bescheiden stucdecor van schijnvoegen, bossage of geriemde vensteromlijstingen. De twee middelste panden (nummers 19-21) zijn ontworpen met een parement uit rood baksteenmetselwerk, in combinatie met witte natuursteen (vandaag beschilderd) voor waterlijsten en gevelornamenten. De winkelpuien, oorspronkelijk met een vitrine tussen het winkel- en privéportaal, hardstenen pilasters en een houten entablement, zijn alle verbouwd; behouden hoekpilasters in nummer 21. Horizontaal geleed door waterlijsten en kordonvormende lekdrempels, beantwoorden de bovenverdiepingen aan een regelmatig ordonnantieschema opgebouwd uit registers van rechthoekige vensters. Daarbij wordt de eerste verdieping gemarkeerd door deurvensters, in de twee middenpanden met een gevelbreed gietijzeren balkon, in de overige met een gietijzeren borstwering. Axiaal van opzet worden de twee linker en rechter panden in de middenas van de tweede verdieping geaccentueerd door een centraal balkon met consoles en gietijzeren borstwering. Een klassiek hoofdgestel met een houten kroonlijst op klossen vormt de gevelbeëindiging. De twee middenpanden onderscheiden zich door een aan de renaissance ontleende ordensuperpositie, met Dorische pilasters en trigliefen op de eerste, Ionische pilasters en diamantkoppen op de tweede verdieping. Hoger uitgewerkt, heeft het hoofdgestel tegelpanelen in de fries en een kroonlijst op trigliefen met guttae. Bewaard vensterschrijnwerk, gietijzeren borstweringen en parapetten.

Nummers 55-59

Het ensemble op nummers 55-59 bestaat uit drie gekoppelde rijwoningen, elk drie traveeën breed en vier bouwlagen hoog onder een zadeldak. De twee rechter panden zijn identiek, het linker pand beantwoordt aan een individueel ontwerp, met varianten in de detailuitvoering. De bepleisterde en beschilderde lijstgevels met een bescheiden stucdecor en schijnvoegen, rusten op een verbouwde winkelpui, oorspronkelijk met een zijportaal voor het linker pand, een zij- en privé-portaal voor de twee rechter panden. Geleed door waterlijsten en kordonvormende lekdrempels, legt de compositie de klemtoon op de middenas, deze wordt op de tweede verdieping gemarkeerd door een balkon met consoles en gietijzeren borstwering. Verder beantwoorden de opstanden aan een regelmatig ordonnantieschema, opgebouwd uit registers van rechthoekige vensters , al of niet in geriemde omlijsting, met diamantkop- of cartouchesleutel, gietijzeren borstwering of parapet. Een klassiek hoofdgestel met houten kroonlijst vormt de gevelbeëindiging.

Nummers 15-25, 57-59, 83-85, 99-101, 105. Twee aan twee gebouwde lijstgevels van vier bouwlagen er twee tot vier traveeën, alle gebouwd van circa 1800 tot circa 1900. Begane grond met aangepaste winkelpuien. Bepleisterde, beschilderde bovenbouw of baksteenmetselwerk verlevendigd met natuursteen (nummers 19-21), versierd met schijnvoegen of -bossage, gekorniste lijsten, kordons, paneelwerk en mozaïeken (nummers 19-21). Klassieke beëindiging met houten kroonlijst op klossen; modillons of consoles. Rechthoekige vensters, al dan niet met sleutel, en verrijkt met balusters, ijzeren leuningen, waterlijsten.