Bouwgeschiedenis en situering

Volgend op de Wet op de Krotopruiming van 1953 voerde Mechelen onder impuls van de socialistische burgemeester Antoon Spinoy als één van de eerste steden in Vlaanderen een zeer actief beleid op het vlak van krotopruiming en vervangingsbouw, gegrond op een negatief oordeel over de oude buurten van de binnenstad. In het kader hiervan realiseerde de sociale huisvestingsmaatschappij De Mechelse Goedkope Woning een reeks sociale woonwijken en -complexen die (deels) dienden voor de herhuisvesting van voormalige krottenbewoners. Een aantal van deze complexen was gelegen in de binnenstad, maar het merendeel werd gebouwd in de rand van de stad, meer bepaald ten noorden (zoals Otterbeek) en ten zuiden. Oud Oefenplein is het grootste en meest bekende van deze projecten, meer kleinschalige zijn de wijken Schonenberg, De Streyp, Landweg en De Schijf en het appartementencomplex aan de Spiegelstraat en De Langhestraat.

Reeds in 1952 werd een maquette gepubliceerd van het voorontwerp voor de buurteenheid Otterbeek van Jan Lauwers en Gaston Van de Vijver, die in 1956 ook het definitieve plan ontwierpen. De realisatie hiervan volgde in verschillende bouwfasen. In 1958 werden 137 woningen en appartementen aan de Karekietstraat en Wielewaalstraat opgeleverd, evenals 100 woningen aan de Karekietstraat, Kraaistraat, Mezenstraat, Spreeuwstraat en Tivolilaan. Gaston Van de Vijver maakte in 1959 ook de plannen voor 11 garages met een magazijn en een ontspanningscomplex met vergaderzaal en kaartlokaal. In 1962 werd nog een gebouw van 60 appartementen opgetrokken aan de Mezenstraat en in 1964 volgden nog 40 woningen aan de Kraaistraat, Meerkolstraat en Mezenstraat naar plannen van Jos Tambuyser en Jos Van Cauwenbergh uit 1961. Deze werden 3 oktober 1964 ingehuldigd in aanwezigheid van minister Antoon Spinoy, directeur-generaal van de Nationale Maatschappij voor de Huisvesting J. Spruyt en het stadsbestuur. Aannemer van deze laatste woninggroep was Lacaille P.V.B.A. (volgens herdenkingssteen).

In 2004 werd het appartementsgebouw uit 1962 afgebroken. De duplex- en eengezinswoningen zijn recent gerenoveerd met behoud van erfgoedwaarde, onder andere door architectenbureau PCP cvba (Genk). Het ontspanningscomplex kreeg enkele kleinere maar beeldbepalende toevoegingen. Voor de galerijflats is vervangbouw gepland.

Typering en beschrijving

In vergelijking met de meeste andere naoorlogse sociale woningbouwprojecten in Mechelen, was Otterbeek opgevat als een vrij grote en geïsoleerde wijk (een buurteenheid of "wijkgemeenschap"). Van het oorspronkelijke aanlegplan van Lauwers en Van de Vijver met centraal een groot groen plein en voornamelijk orthogonaal ingeplante woningen bleef bij de uitvoering niet veel bewaard. In plaats daarvan kwam een eerder vrij schikking van bouwvolumes in het driehoekige gedeelte van de wijk aan de Antwerpsesteenweg. Het achterliggend gedeelte kreeg een zeer strak schema. De groenaanleg beperkt zich voornamelijk tot grasvelden. Enkele straten hebben ook laanbomen (bijvoorbeeld de Tivolilaan) en hier en daar staan ligustrumhagen, die op de plannen ook waren aangeduid als tuinafsluitingen.

Typisch voor de naoorlogse wijken in Mechelen is de mix aan verschillende woningtypes en voorzieningen. Het oorspronkelijke wijkplan voorzag reeds gezinswoningen, duplexwoningen en een handelscentrum met woningen en winkels. Deze mix bleef behouden bij de uitvoering. De wijk omvatte zowel laagbouw, middelhoogbouw als hoogbouw. De 100 woningen uit 1958 bevatten negen verschillende woningtypes: gezinswoningen (met drie of vier slaapkamers) in rijen of per twee gekoppeld, duplexwoningen van vier woningen met één of twee slaapkamers, galerijwoningen (twee bouwlagen) met één slaapkamer (specifiek voor bejaarden) en een appartementsgebouw met 16 appartementen met twee slaapkamers.

Ook wat de architecturale vormgeving betreft, sluit deze wijk aan bij de andere naoorlogse projecten in Mechelen: een gematigd modernisme met landelijke kenmerken. Typerend is het gebruik van zowel zadeldaken als platte daken, en de combinatie van traditionele materialen zoals rode baksteen (papesteen) en dakpannen met een heel sobere vormgeving, verlevendigd met witte gevelvlakken (bijvoorbeeld de witgeschilderde eerste verdieping bij de bouwfase van 1964) en wit schrijnwerk. Opvallend is ook het gebruik van metselwerk in Engels verband of kettingverband.

Evaluatie

Dit geheel heeft een architecturale en stedenbouwkundige waarde als een relatief grote maar architecturaal representatieve naoorlogse Mechelse woonwijk. De afbraak van de hoogbouw heeft de erfgoedwaarde slechts in beperkte mate aangetast omdat die geen deel uitmaakte van het oorspronkelijke aanlegplan. Bepalende erfgoedelementen zijn de inplanting van de woningen in het groen (vrije of juist zeer strakke inplanting met grasvelden, bomen en hagen), het silhouet (de combinatie van zadeldaken en platte daken), de woningtypes (met name de toepassing van eerder zeldzame types zoals duplexwoningen en laagbouw galerijflats), het materiaalgebruik en coloriet (rode baksteen en dakpannen, witte gevelvlakken en schrijnwerk), evenals het metselverband.