Het gebied Dorent-Nelebroek vormt één van de laatste, grote en relatief onaangetaste valleigebieden van de Zenne en wordt getypeerd door de aanwezigheid van twee fossiele meanders.

Fysische geografie

Topografie en hydrografie

Het gebied Dorent-Nelebroek, met een oppervlakte van circa 60 hectare en gelegen op de grens tussen Vilvoorde en Eppegem, vormt, samen met het valleigedeelte tussen Hombeek en Zennegat, één van de laatste, grote en relatief onaangetaste valleigebieden van de Zenne en kan beschouwd worden als het enige noemenswaardige weidevogelgebied van Brabant en Midden-België. In de andere grote valleigebieden van Dender en Dijle komen, voornamelijk omwille van de uitbreiding van de populierenteelt, geen grootschalige weidegebieden meer voor. De andere weidegebieden in de Zennevallei verdwenen ten gevolge van de toenemende verstedelijking en industrialisatie, de wegenaanleg, de uitbating van de zandwinningsputten in de omgeving van Mechelen en, zoals ook het geval is bij de andere riviervalleien, door de populierenteelt.

Het gebied wordt doorsneden door de Oude Zenne (of Tangebeek), die net buiten het beschermde landschap in de Zenne uitmondt. De Oude Zenne is een restant van de eerste rechttrekking van de Zenne tijdens de 19de eeuw. Fossiele meanders - in de rest van de Zennevallei nagenoeg volledig verdwenen - typeren als laatste, onaangetaste meandercomplex het Dorent-Nelebroek. Deze meanders zijn onvervangbare relicten van de geomorfologische evolutie van de vallei. De gemiddelde hoogte van dit vlakke gebied schommelt tussen circa 10 meter +TAW in het zuidoosten van het beschermde landschap en 12,5 meter +TAW in het noordwesten van het beschermde gebied.

Geologie en bodem

De tertiaire ondergrond bestaat in dit gebied uit lichtgrijs, kalk- en fossielhoudend, fijn zand behorend tot de Formatie van Lede.

De valleibodems van de Oude Zenne bestaan uit alluviale natte bodems zonder profielontwikkeling met sterk variabele textuur die het gevolg is van de verschillende sedimentatiemilieus die in een vallei heersen. De fossiele meanders in dit gebied werden ten gevolge van sluikstorten gedeeltelijk opgehoogd en opgevuld. Van het noordwesten naar het zuidoosten worden volgende bodemtypes onderscheiden, waarbij de bodem in de richting van de Zenne steeds natter wordt.

Vegetatie

De meanders herbergen een aquatisch milieu dat in de rest van de vallei praktisch verdwenen is, met (in 1985, ten tijde van de bescherming) sterrenkroos (Callitriche platycarpa) en waterranonkel (Ranunculus peltatus). De valleibermen worden gekenmerkt door elementen van rietkragen. Langs de meanders komt verruigd grasland of soortenarm permanent cultuurgrasland voor. De fossiele meanders worden op de Biologische Waarderingskaart ingetekend als eutrofe plassen met slibrijke bodem. In deze fossiele meanders broeden onder meer wilde eend, waterhoen en meerkoet. Typerend voor het landschap zijn eveneens de haagkanten langs de drassige weiden, met onder andere eenstijlige of tweestijlige meidoorn (Crataegus monogyna of Crataegus laevigata), kardinaalsmuts (Euonymus ), Gelderse roos (Viburnum opulus) en knotbomen van wilg (Salix) en populier (Populus). In enkele weiden kan de zeldzame grote pimpernel (Sanguisorba officinalis) worden aangetroffen.

Cultuurhistorisch landschap

Op de kabinetskaart van de Ferraris (1770-1778) is de oorspronkelijke loop van de Zenne te zien met de verschillende, opeenvolgende meanders. De rivier werd op het einde van de 18de eeuw omgeven door bomenrijen, de riviervallei werd ingenomen door akkers en grasland. De kaart van Vandermaelen (1846-1854) geeft de rivier op nagenoeg dezelfde manier weer, omgeven door grasland.