Bouwgeschiedenis en situering

De wijk Broekstraat ligt aan de rand van de historische stadskern, net binnen de Parklaan (vroeger Ringlaan) en langs de oostkant van de spoorweg. Aan de westkant van de spoorweg ligt de sociale woonwijk Jozef Simons, die de Turnhoutse Maatschappij voor de Huisvesting (TMH) een aantal jaren later bouwde als uitbreiding van de wijk. De wijk aan de Broekstraat is één van de laatste in een reeks wijken die de TMH na de Tweede Wereldoorlog bouwde in het kader van de krotopruiming. De wijk werd opgericht op terreinen die deels toebehoorden aan de Commissie van Openbare Onderstand. Een deel van woningen was bestemd voor krottenbewoners uit de wijk Elizabethlei (die gesloopt werd), en voor bewoners van de laatste nog over de stad verspreide barakken en noodwoningen. Het was de eerste wijk van de TMH met een volledige sanitaire uitrusting (een uitgeruste badkamer). Zes woningen waren bestemd voor bejaarde echtparen en er waren ook woningen voorzien voor ‘kroostrijke gezinnen’.

De Nationale Maatschappij voor Goedkope Woningen keurde het globale plan van de wijk goed op 13 mei 1952, met als ontwerpers Eugène Wauters, René Van Steenbergen en Jef Folders. Wauters zou de volgende jaren nog verschillende wijken ontwerpen voor de TMH, zoals de Jozef Simonswijk. Eugène Wauters stond in voor het ontwerp van 33 woningen, René Van Steenbergen voor 53 woningen en Jef Folders voor 26 woningen ten noordoosten van de Gevartiusstraat en Plantijnstraat. Op 28 juli 1953 werd gestart met de bouw van de 112 woningen waaronder één met winkel (gesloopt). 6 februari 1954 volgde de officiële eerste steenlegging door R. Hulpiau en E. De Beer, de voorzitter en directeur van de Nationale Maatschappij voor Goedkope Woningen (herdenkingssteen in de zijgevel van Ieperstraat 136). De wijk werd in één bouwcampagne opgetrokken en in 1955 voltooid. Opmerkelijk is dat de uitvoering van de wijk aan verschillende aannemers werd toevertrouwd: Keustermans uit Arendonk (34 woningen), Joz Vanhout uit Turnhout (19 woningen), H. Bertels uit Geel (21 woningen), A. Van Eemeren uit Oud-Turnhout (12 woningen) en Bert Croenen uit Turnhout (26 woningen). Wellicht kadert dit binnen de doelstelling van de TMH om de wijk op een zo kort mogelijke tijd te realiseren.

In 1960 werd met de bouw van de Jozef Simonswijk aan de andere kant van de spoorweg een gemeenschapslokaal (kaartershuisje) opgetrokken langs de Lakenweversstraat, dat eveneens diende voor de bewoners van de wijk aan de Broekstraat. De bejaardenwoningen aan de Lakenweverstraat 1-9 zijn anno 2016 echter gesloopt en vervangen door een nieuwbouwproject.

Typering en beschrijving

De stedenbouwkundige aanleg van de wijk is typisch voor de naoorlogse periode en past volledig in de na de Tweede Wereldoorlog door de TMH gevolgde politiek van moderne wijken met veel licht, lucht, ruimte en groen (vooral in de vorm van private tuinen). Deze naoorlogse tuinwijk (volkswijk) wordt gekenmerkt door een traditionele inplanting van de woningen parallel aan de straat met voortuintjes. De hoeken van de straten zijn vaak open gelaten om alle woningen te voorzien van tuin en voldoende licht. Het resultaat is een vorm van halfopen bebouwing, met vooral korte rijen aaneengeschakelde woningen. Deze staan soms getrapt ingeplant ten opzichte van elkaar en worden met elkaar verbonden door gekoppelde, lagere bergingen (vaak verbouwd tot garages) tot aaneengesloten gevelfronten.

Architecturaal bestaat de wijk uit eenvoudige, traditionele gezinswoningen van twee bouwlagen en twee traveeën onder een zadeldak (rode pannen) met rode bakstenen gevels. In een aantal straten (bijvoorbeeld de Gevartiusstraat) zijn de venstertraveeën van deze gespiegelde woningen witgeschilderd waardoor de optische illusie ontstaat van afwisselend rode bakstenen en witgeschilderde woningen. Naast de hoekhuizen bevinden zich vaak bergingen van één bouwlaag onder zadeldak (waarvan een aantal is omgebouwd tot garages). Andere woningen hebben hun berging achteraan in de tuin. De voortuintjes worden afgeboord met lage bakstenen muurtjes, de achtertuinen van de hoekhuizen worden aan de straatzijde afgeschermd door hogere bakstenen tuinmuren met poortjes (en aan het begin van de Plantijnstraat met een pijlerkapel).

Evaluatie

De sociale woonwijk aan de Broekstraat heeft een architecturale, stedenbouwkundige en historische waarde als een representatief voorbeeld van de traditioneel geïnspireerde naoorlogse tuinwijken (volkswijken) die kaderden binnen de krotopruiming. De wijk is als een geheel ontworpen en heeft dus een hoge ensemblewaarde. Ook op herkenbaarheid scoort de wijk nog relatief goed, met uitzondering van de bejaardenwoningen aan de Lakenweversstraat 1-9 die gesloopt werden. Verder heeft deze wijk een hoge contextwaarde door de nabijheid van de Jozef Simonswijk (aan de andere kant van het spoor), met een gemeenschapslokaal aan deze kant van de wijk.

Bepalende erfgoedelementen zijn de inplanting van de woninggroepen (getrapt en met gesloten zichtassen), de homogeniteit qua schaal, silhouet en materiaal (bakstenen laagbouw onder zadeldaken met pannen) en diversiteit qua coloriet (afwisseling van witgeschilderde en rode baksteen), evenals de architecturale overgangen tussen het publieke en private domein (met name de bakstenen tuinmuren en voortuinmuurtjes). De pijlerkapel en de herdenkingssteen dragen eveneens bij tot de erfgoedwaarde.