Bouwgeschiedenis en situering

De wijk Stokt is de eerste sociale woonwijk die de Turnhoutse Maatschappij voor Goedkope Woningen realiseerde na de Tweede Wereldoorlog. De eerste plannen voor de wijk dateren echter al van 1937 en kaderden binnen de krotopruiming. De stad wilde op het zogenaamde Stokt, een landelijk gebied ten westen van het stadscentrum, een nieuwe wijk oprichten ter vervanging van de noodwoningen die er na de Eerste Wereldoorlog waren opgetrokken. De Tweede Wereldoorlog vertraagde echter de bouw van de wijk. In 1946 keurde de Nationale Maatschappij voor de Goedkope Woningen de definitieve plannen goed voor in totaal 106 woningen. De stad bouwde in dezelfde buurt nog eens 148 woningen, zodat de wijk Stokt in totaal 254 woningen telde.

In 1948-1949 werd de krottenwijk Stokt volledig gesloopt. De gezinnen werden geleidelijk overgebracht naar de nieuwe woningen, naargelang de bouwactiviteit vorderde. De sociale woonwijk Stokt werd gebouwd in twee fasen. De eerste fase omhelsde 31 woningen aan de Taeymanslaan voor kroostrijke gezinnen, een belangrijke doelgroep in de naoorlogse periode. Het ontwerp was van Jos Ritzen en de uitvoering gebeurde van 1947 tot 1949 door aannemer K . Van Hout en Zonen. De tweede fase, met 75 woningen aan de Rerum Novarumlaan, Congostraat, Brugstraat en Hertoginstraat en een speelplein in het binnenbouwblok, werd waarschijnlijk ontworpen door Jos Ritzen en Gaston De Geeter, ingenieur van de technische diensten van de Stad Turnhout. Deze woningen werden door dezelfde aannemer uitgevoerd van 1949 tot 1951. Tien jaar later bouwde de maatschappij aan de andere kant van de Brugstraat nog vijf woningen naar ontwerp van Eugène Wauters maar deze behoren niet tot het geheel.

Eugène Wauters ontwierp voor de buurt Brugstraat-Kongostraat-Rerum Novarumlaan in 1969 ook een clubhuis en tien bejaardenwoningen maar dit ontwerp bleef hoogstwaarschijnlijk onuitgevoerd. In de jaren 1990 werden op dat binnengebied 26 garages en een clubhuis opgetrokken. Anno 2016 zijn er plannen om de garages en de huizen aan de noordzijde van dit bouwblok te vervangen door nieuwbouw (naar ontwerp van het bureau OMGEVING). De woningen aan de Taeymanslaan zijn gerenoveerd met behoud van erfgoedwaarde.

Typering en beschrijving

De wijk Stokt is een vroeg voorbeeld van de naoorlogse tuinwijk of volkswijk. Het wijkontwerp van Jos Ritzen werd reeds in 1939 gepubliceerd in het tijdschrift Urbs Nova, uitgegeven door de Association Belge pour l'urbanisme et l'habitation et de l'union des villes et communes Belges. Het gold als een modelvoorbeeld van een nieuwe opvatting: wijken als esthetische omgevingen met collectief groen als onderdeel van het openbaar domein. Het oorspronkelijk plan van de wijk voorzag dan ook geen individuele voortuintjes maar een groene strook van ongeveer zes meter die behoorde tot het openbaar domein. Bij de uiteindelijke realisatie werd wel geopteerd voor private voortuinen (afgeboord met lage bakstenen muurtjes) maar met een doorlopende strook gemeenschappelijk groen erlangs. Elke woning beschikt ook over een ruime private achtertuin, in het bouwblok Rerum Novarumlaan-Kongostraat-Brugstraat-Hertoginstraat aangevuld met een gemeenschappelijk groen binnengebied (heden speelplein en buurthuis, genaamd De Blaas). De hoeken van de bouwblokken bleven open met groenaanleg (en een kapel tussen Rerum Novarumlaan 31 en Kongostraat 116).

De bebouwing is halfopen en bestaat voornamelijk uit licht verspringende, korte rijen van drie tot zes woningen langs drie parallelle noord-zuidgerichte straten (Taeymanslaan, Rerum Novarumlaan en Brugstraat) en acht koppelwoningen aan de Hertoginstraat en Kongostraat (respectievelijk ten noorden en ten zuiden van de drie parallelle straten). Het zijn eenvoudige maar ruime traditionele woningen van twee bouwlagen onder een zadeldak (van rode pannen) met lijstgevels van rode baksteen. Enige decoratie is de omkadering van de ingang en het decoratief traliewerk voor de WC-ramen. De huizen aan de Taeymanslaan (die bedoeld waren voor ‘kroostrijke gezinnen’) zijn nog iets ruimer en beschikken over een klimmende dakkapel, en de hoekwoningen ook over een loggia op de gelijkvloerse verdieping. Het originele witgeschilderde houten schrijnwerk (met kruisvormige roedeverdeling) is overal verdwenen, behalve bij het huis aan de Hertoginstraat 55.

Heel wat voortuinen zijn omhaagd (ligustrum volgens archiefdocumenten), terwijl de gemeenschappelijke groenzone langs de straat bestaat uit bodembedekkers en laanbomen.

Evaluatie

De wijk Stokt heeft een architecturale en stedenbouwkundige waarde als representatief maar vroeg voorbeeld van een naoorlogse tuinwijk of volkswijk, evenals een historische waarde (omwille van de context van de krotopruiming).

Bepalende erfgoedelementen zijn de perceelstructuur en groenaanleg (strook openbaar groen aan straatzijde, private voor- en achtertuinen en het gemeenschappelijk binnengebied), de inplanting van de architecturale volumes (halfopen, licht verspringend, met open hoeken) en de homogeniteit van de architectuur qua schaal (laagbouw), silhouet (zadeldaken) en materialiteit-coloriet (rode bakstenen gevels en pannendaken, witgeschilderd schrijnwerk), evenals een herdenkingssteen en het kapelletje.