Archeologische nota

De twee Romeinse grafheuvels, gekend als de Twee Tommen, behoren tot de weinige goed bewaarde tumuli. De noordelijke tumulus bedekte mogelijk een vernield graf.

Historiek

De voormalige Civitas Tungrorum telt veruit het grootste aantal tumuli van Vlaanderen. De tumuli zijn statistisch gezien het talrijkst ten noorden van de Samber en Maas. De meeste tumuli zijn echter verdwenen en werden enkel in kaart gebracht door middel van toponymie, opgravingen en luchtfotografie. De grafheuvels in deze regio bevinden zich langs of in de nabijheid van de heerwegen en zijn, voor het merendeel, geïsoleerd in het landschap ingeplant. Soms staan ze in groepjes van twee (Twee Tommen) of drie (Drie Tommen). Met uitzondering van de sites uit de Flavische periode te Berlingen, Braives en Kerkom dateren de meeste grafheuvels in deze regio uit de 2de eeuw. In deze periode werden de grafgiften steeds rijker, met onder andere bronzen vaatwerk. De meeste tumuli werden opgericht voor een persoon die tot de invloedrijke sociale klasse behoorde. Aangezien bij de meeste grafheuvels slechts één verassing aanwezig is, wordt er van uit gegaan dat slechts één lid van een bepaalde familie op deze manier begraven werd.

Het heropleven van de tumulusbegraving in Haspengouw vond vermoedelijk rond de jaren 70-80 plaats. Het opgeven van deze begravingsvorm in het begin van de 3de eeuw in onder andere Haspengouw werd toegeschreven aan de verzwakking van het Romeinse gezag in de streek langs de Rijn en Donau enerzijds en aan de geleidelijke introductie van de inhumatiebegraving anderzijds.

De kaart van Eugène-Henri Fricx (1706-1712) geeft de locatie van de tumuli met de aanduiding van twee heuvels weer, ten noordoosten van de Drie Tommen en de “Tombe de Russon”. Op de kabinetskaart van de Ferraris (1770-1778) bevinden de Twee Tommen, weergegeven als “Les Deux Tombes”, zich ten noorden van een weg. De kaart van Vandermaelen (1846-1854) geeft de tumuli met hetzelfde toponiem weer.

In september 1863 voerde H. Schuermans (Commission royale d’art et de l’archéologie) een opgraving uit door middel van naar het westen georiënteerde radiale galerijen. Dit gebeurde in het kader van een systematisch archeologisch onderzoek naar de tumuli in het centrum van de Haspengouwse leemstreek. Een aantal archiefbronnen uit de tweede helft van de 16de eeuw en de eerste helft van de 18de eeuw vermeldden de Twee Tommen. Beide grafheuvels bleken in voorgaande eeuwen geplunderd te zijn. Volgens L. Renard (1900-1901) gebeurde de plundering op het einde van de 17de eeuw door de troepen van Louis XIV, terwijl dit volgens E. Hublard omstreeks het midden van de 18de eeuw door de troepen van Louis XV gebeurde.

Beschrijving

De twee grafheuvels liggen op een zuidwest-noordoost georiënteerde rij, ten oosten van het gehucht Klein-Vorsen en ten noordoosten van de grafheuvels Drie Tommen te Vorsen en Kortijs. De site ligt vlakbij de grens tussen Montenaken en Vorsen. Het tom(me)-toponiem blijkt bij vergelijkend onderzoek regelmatig op de huidige gemeentegrenzen voor te komen. De zogenaamde Kassei van Nijvel, die het uitgangspunt vormde voor het archeologisch onderzoek van H. Schuermans, is niet bewaard gebleven in het landschap. De grafheuvels uit de omgeving benadrukten waarschijnlijk de loop van deze verdwenen weg, die eveneens de waterscheidingslijn volgde. De Twee Tommen zouden volgens Schuermans ten noorden en vlakbij deze weg gesitueerd zijn.

De site bevindt zich op het Haspengouws leemplateau, op een hoogte van circa 130 meter +TAW op de noordelijke helling van een heuvel, en ligt in een open landschap gevormd door akkers en grasland. De bodem bestaat uit droge leembodems zonder profiel (bodemtype Abp0). Ter hoogte van de grafheuvels komt een vlek zeer droge tot matig natte zandleemdbodem met onbepaald profiel (bodemtype sAlx) voor. De bodem en topografie waren van groot belang voor de keuze van de locatie van een grafheuvel of grafveld. Deze werden aangelegd op de agrarisch meest geschikte gronden, meer bepaald de goed gedraineerde leembodems op plateau- of hellingsgronden.

De noordelijke tumulus is circa 3 meter hoog. Aan de basis bedraagt de diameter 24 meter, op de top 4 meter. Deze grafheuvel bevatte vermoedelijke sporen van een vernield graf, restanten van scherven en een stuk van een glazen kraal. De circa 3,90 meter hoge zuidelijke tumulus, met een diameter van 21 meter bij de basis en 4 meter bij de top, bleek leeg te zijn. De “trechtervormige verticale schachten”, aangelegd in de as van de twee heuvellichamen en door de grafrovers tot 2 meter onder het oude oppervlak uitgehaald, waren onderaan met verteerd en verrot hout gevuld. Wegens gebrek aan vondstmateriaal kan de site niet nauwkeurig gedateerd worden. Mogelijk dateert de glazen kraal uit de 1ste-3de eeuw.

De tumuli zijn bedekt door gras. Naast de tumuli staat een opvallende haagbeuk (Carpinus) met gespleten stam.

De Twee Tommen behoren tot de weinige goed bewaarde tumuli in Vlaanderen. Het zijn historische overblijfselen die verwijzen naar een bepaald begrafenisritueel in een welbepaalde cultuur. Bijgevolg hebben ze een belangrijke historische waarde.