Duitse bunker van het speciaal type SK1 (Sonder Konstruktion 1), bedoeld als commandopost voor een generaal, die deel uitmaakt van het bunkerdorp dat in en rond het park Den Brandt werd opgetrokken tijdens de Tweede Wereldoorlog ten behoeve van het hoofdkwartier van het 89ste Legerkorps. Dit bunkerdorp maakte deel uit van de Atlantikwall, een Duitse verdedigingsstelling die tijdens de Tweede Wereldoorlog langs de Europese westelijke kusten werd aangelegd om een geallieerde invasie tegen te gaan.

Historiek

De Belgische kust werd tijdens een groot deel van de Tweede Wereldoorlog verdedigd door het Duitse 15. Armee (15de leger). Het LXXXIX Armeekorps (89ste Legerkorps), opgericht op 2 augustus 1942, stond eerst opgesteld in het gebied tussen Walcheren en Blankenberge, maar vanaf 11 november 1942 werd deze zone uitgebreid tot de volledige Belgische kust. Het hoofdkwartier van het 89ste Legerkorps werd ingericht in en rond het Park Den Brandt. Dit legerkorps stond in voor de verdediging van de kust, de monding van de Schelde en de haven van Antwerpen (Abschnitt Antwerpen). Voor dit Antwerpse verdedigingsgebied werd onder meer in het Stadspark van Antwerpen een hoofdkwartier ingericht waarvan drie bunkers bewaard zijn.

Vanaf de zomer van 1942 werden huizen rond het Park Den Brandt opgeëist voor de inkwartiering van militairen en de installatie van diensten van het hoofdkwartier van het 89ste Legerkorps. In het voorjaar of de zomer van 1943 werden twee grote bunkers opgetrokken in het park, geen standaardtype maar het speciaal type SK1 (Sonder Konstruktion 1). De meest oostelijke bunker herbergde de Führung, de bevelhebber met operationele staf, de andere (= deze bunker) was bedoeld voor de Quartiermeister (tweede stafofficier) en ondersteunende diensten. Op een plan van 11 juni 1943 worden behalve deze twee grote bunkers ook nog een bunker voor Nachrichten (communicatie) in de Della Faillelaan aangeduid. Het zou gaan om een bunker van bouwsterkte Ständige Ausbau (St, met muren van minimum twee meter dikte). Volgens sommigen betreft het een Regelbau 608. Op deze bunker zou na de oorlog een huis worden opgetrokken.
Er verschenen eveneens zes bunkers van bouwsterkte verstärkt feldmäβig (Vf), met muren van één meter sterkte, waarvan vijf van het type 52a en één van het type 57a. Het type 52a werd ontworpen als Gruppenunterstand of manschappenbunker, het type 57a als Sanitätsunterstand of medische post. Daarnaast waren er in en rond het park ook heel wat kleinere (bakstenen) constructies opgetrokken, zoals schuilplaatsen, garages, munitieopslagplaatsen enzovoort. Ten noorden van het park werd een Sicherungsring aangelegd ter verdediging van het hoofdkwartier, met stellingen en luchtafweer.
Op het nabijgelegen Wilrijkse Plein verschenen onder meer drie bunkers met een bouwsterkte Ständige Ausbau, waarvan een communicatiebunker (Regelbau 618) en twee manschappenbunkers (Regelbau 622).

De functie van het bunkerdorp als hoofdkwartier van het 89ste Legerkorps werd eind augustus 1944 opgeheven, onder druk van de geallieerde opmars. Het bunkerdorp fungeerde nog heel even als een vooruitgeschoven commandopost voor de versterkingen die vanuit Nederland aanrukten om een verdedigingslinie tussen Antwerpen en Brussel op te zetten. Toen Antwerpen op 4 september 1944 werd bevrijd, viel dit plan echter in het water.

Op 1 juli 1947 werd al het materiaal openbaar geveild, dat zich in en rondom de bunkers bevond. Volgens een bestek van 19 juli 1947 waren de bunkers gepland om te slopen, maar op 20 maart 1948 bleken de plannen aangepast te zijn. Ongetwijfeld speelden de hoge kosten om de stevige betonnen constructies te slopen, hierin een rol. Kleinere (bakstenen) constructies zijn evenwel verdwenen.

De bunker

Commandobunker voor een generaal (Gefechtsstand für einen General) getypeerd als Sonder Konstruktion 1 (SK1), gelegen aan de noordelijke zijde van het Park Den Brandt, net bij en ten westen van de toegang aan de Acacialaan. Tegenover deze bunker ligt nog een tweede bunker SK1. Dergelijke SK1 bunkers werden per twee opgetrokken ten behoeve van een hoofdkwartier van een legerkorps, met name één die diende voor de Führung (bevelhebber en operationele staf) en onderhavige bunker voor de Quartiermeister. Hier huisde de tweede stafofficier, ondersteunende diensten en de Artillieriekommandeur (ARKO).

Het ontwerp van de SK1 dateert uit 1943. De bunker, 32 op 16 meter groot, is opgetrokken in bouwsterkte Ständige Ausbau met muren van twee meter dikte. In één van de toegangen is het bunkernummer terug te vinden, met name “Antwerpen 01 288 SK1”. Antwerpen 01 is het nummer van het steunpunt, 288 is het volgnummer van de bunker.

De bunker heeft drie toegangen met gassluizen. De rechtertoegang in de vorm van een chicane is voorzien van een schietopening, om de toegangszijde zijdelings onder vuur te kunnen nemen. De toegangen zijn voorzien van specifieke pantserdeuren, van het tweeledig type 434P01 en gasdeuren van het type 19P7 bij de gassluizen.

De bunker bevat meer dan twintig ruimtes. Het technisch gedeelte, met ruimtes met voorzieningen voor verluchting (met filters), water en stroom, is aan de rechterzijde te situeren. De SK1 was voorzien van een dieselmotor om zichzelf te voorzien van elektriciteit. Het linkerdeel van de bunker was voorzien voor de telefooncentrale van de inlichtingendienst en omvatte verschillende nissen voor het zenden, met antennes. Andere ruimtes aan weerszijden van een gang gesitueerd, dienden als bureauruimtes. In één ruimte is een kaart geschilderd. Deze ruimtes werden afgesloten met stalen schuifdeuren waarop de functie van het lokaal was aangebracht.

Na de Tweede Wereldoorlog werd de inboedel (of wat er van overbleef) openbaar verkocht. Het plan om de bunkers af te breken ging uiteindelijk niet door. Deze bunker bleef grotendeels in originele toestand bewaard, op de ontbrekende inhoud na.

Elf Duitse bunkers van het bunkerdorp aan het park Den Brandt werden beschermd als monument. Ze maakten deel uit van de Atlantikwall die opgericht werd om de geallieerde invasie tegen te gaan. Deze bunker betreft een bunker van het type SK1 en dateert uit 1942.

Historiek

Het bunkerdorp aan het park Den Brandt werd op 31 juli 1942 opgericht als hoofdkwartier van het LXXXIX AK legerkorps als onderdeel van de Atlantikwall. De Atlantikwall had als functie de versterking van de Belgische kust tot de Westerschelde. Voor de commandovoering werden in het park Den Brandt twee grote commandobunkers van het type "Stand für Generalkommando" (SK1) gebouwd. In de ene (oostelijke) commandobunker was de operationele staf ondergebracht, in deze bunker de ondersteunende staven van de leiding van het legerkorps.

Op 6 juni 1943 werden nog verschillende bunkers en constructies bijgebouwd, onder andere vijf manschappenverblijven en één lazaretbunker. Het Wilrijkse Plein was het communicatiecentrum van het hoofdkwartier. Van hieruit werden de telefoon-, radio- en telexverbindingen met de ondergeschikte eenheden of met de hogere commando’s onderhouden.

De belangrijkste generaal van het LXXXIX AK was General der Infanterie Werner Von und zu Gilsa. Op 1 juli 1943 kreeg hij het bevel over het AK. De opmars van de geallieerden in 1944 zorgden ervoor dat de gehele staf van het legerkorps op 29 augustus verhuisde naar Aire-sur-La-Lys. Na het vertrek van Von und zu Gilsa werd Den Brandt een vooruitgeschoven commandopost voor de versterkingen die vanuit Nederland aanrukten om een verdedigingslinie tussen Antwerpen en Brussel op te zetten. Toen Antwerpen op 4 september 1944 werd bevrijd, viel dit plan echter in het water.

Op 1 juli 1947 werd al het materiaal dat zich in en rondom de bunkers bevond openbaar geveild. Volgens een bestek van 19 juli 1947 waren de bunkers gepland om te slopen, maar op 20 maart 1948 bleken de plannen aangepast te zijn.

Beschrijving

Aan weerszijde van de ingang van het park Den Brandt staan twee SK1-bunkers. Deze bescherming handelt over de tweede bunker, die zich rechts van de ingang bevindt. Beide SK–bunkers hebben dezelfde plattegrond. Het is een bunker in ‘Ständige Ausbau’ (St) en heeft muren van twee meter dik. Er zijn drie ingangen. In één van de ingangen staat het opschrift ‘Antwerpen 01, 288 SK1’. Antwerpen 01 verwijst naar het steunpunt, 288 is het volgnummer van de bunker. Via een chicane die verdedigd wordt met een schietgat en voorzien is van zware tweeledige pantserdeuren, komt men in de bunker. Vooraleer men de eigenlijke bunker betreedt, komt men door een gasdeur. De plattegrond van de bunker bestaat uit een centrale gang waar aan beide kanten bureaus op uitkomen. Tussen de twee ingangen bevindt zich de kamer van de generaal. De ingangen worden verdedigd vanuit het schietgat, zoals eerder vermeld, vanuit de sanitaire lokalen, wc en wasplaats. De stalen schuifdeuren zijn nog ter plaatse zichtbaar en op een aantal wordt de functie van het lokaal aangegeven. Aan de uiteinden van de centrale gang bevinden zich de technische lokalen, namelijk de transmissielokalen, kaartenkamer, filterkamer en machinekamer. In de Kampfraum is een geschilderde kaart en een swastika met handtekening te zien. De SK1 was uitgerust met een dieselmotor om zichzelf te voorzien van elektriciteit.

De bunker dient als een geheel gezien te worden met de andere bunkers aan het park Den Brandt en het Wilrijkse Plein.