Duitse bunker van het type 618, bedoeld als communicatiebunker, tijdens de Tweede Wereldoorlog opgericht in functie van het hoofdkwartier van het 89ste Legerkorps in en rond het Park Den Brandt. De bunker is opgetrokken op het Wilrijkse Plein, op 500 meter ten noordwesten van de Führungsbunker. De bunker maakte deel uit van de Atlantikwall, een Duitse verdedigingsstelling die tijdens de Tweede Wereldoorlog langs de Europese westelijke kusten werd aangelegd om een geallieerde invasie tegen te gaan.

Historiek

De Belgische kust werd tijdens een groot deel van de Tweede Wereldoorlog verdedigd door het Duitse 15. Armee (15de leger). Het LXXXIX Armeekorps (89ste Legerkorps), opgericht op 2 augustus 1942, stond eerst opgesteld in het gebied tussen Walcheren en Blankenberge, maar vanaf 11 november 1942 werd deze zone uitgebreid tot de volledige Belgische kust. Het hoofdkwartier van het 89ste Legerkorps werd ingericht in en rond het Park Den Brandt. Dit legerkorps stond in voor de verdediging van de kust, de monding van de Schelde en de haven van Antwerpen (Abschnitt Antwerpen). Voor dit Antwerpse verdedigingsgebied werd onder meer in het Stadspark van Antwerpen een hoofdkwartier ingericht waarvan drie bunkers bewaard zijn.

Vanaf de zomer van 1942 werden huizen rond het Park Den Brandt opgeëist voor de inkwartiering van militairen en de installatie van diensten van het hoofdkwartier van het 89ste Legerkorps. In het voorjaar of de zomer van 1943 werden twee grote bunkers opgetrokken in het park, geen standaardtype maar het speciaal type SK1 (Sonder Konstruktion 1). De meest oostelijke bunker herbergde de Führung, de bevelhebber met operationele staf, de andere was bedoeld voor de Quartiermeister (tweede stafofficier) en ondersteunende diensten. Op een plan van 11 juni 1943 worden behalve deze twee grote bunkers ook nog een bunker voor Nachrichten (communicatie) in de Della Faillelaan aangeduid. Het zou gaan om een bunker van bouwsterkte Ständige Ausbau (St, met muren van minimum twee meter dikte). Volgens sommigen betreft het een Regelbau 608. Op deze bunker zou na de oorlog een huis worden opgetrokken.
Er verschenen eveneens zes bunkers van bouwsterkte verstärkt feldmäβig (Vf), met muren van één meter sterkte, waarvan vijf van het type 52a en één van het type 57a. Het type 52a werd ontworpen als Gruppenunterstand of manschappenbunker, het type 57a als Sanitätsunterstand of medische post. Daarnaast waren er in en rond het park ook heel wat kleinere (bakstenen) constructies opgetrokken, zoals schuilplaatsen, garages, munitieopslagplaatsen enzovoort. Ten noorden van het park werd een Sicherungsring aangelegd ter verdediging van het hoofdkwartier, met stellingen en luchtafweer.
Op het nabijgelegen Wilrijkse Plein verschenen onder meer drie bunkers met een bouwsterkte Ständige Ausbau, waarvan een communicatiebunker (= deze bunker, een Regelbau 618) en twee manschappenbunkers (Regelbau 622).

De functie van het bunkerdorp als hoofdkwartier van het 89ste Legerkorps werd eind augustus 1944 opgeheven, onder druk van de geallieerde opmars. Het bunkerdorp fungeerde nog heel even als een vooruitgeschoven commandopost voor de versterkingen die vanuit Nederland aanrukten om een verdedigingslinie tussen Antwerpen en Brussel op te zetten. Toen Antwerpen op 4 september 1944 werd bevrijd, viel dit plan echter in het water.

Op 1 juli 1947 werd al het materiaal openbaar geveild, dat zich in en rondom de bunkers bevond. Volgens een bestek van 19 juli 1947 waren de bunkers gepland om te slopen, maar op 20 maart 1948 bleken de plannen aangepast te zijn. Ongetwijfeld speelden de hoge kosten om de stevige betonnen constructies te slopen, hierin een rol. Kleinere (bakstenen) constructies zijn evenwel verdwenen.

De bunker

Vandaag ligt de bunker aan de westelijke zijde van de sportterreinen. Aan de oostelijke zijde van deze sportterreinen liggen nog twee manschappenbunkers van het type 622.

Dit betreft een bunker van het type 618, een Nachrichtenstand für höhere Stäbe, een type dat enkel bij hoofdkwartieren van korpsen of divisies werd opgetrokken. Van dit type zijn er slechts twintig exemplaren opgetrokken langsheen de volledige Atlantikwall. De bunker was ook hier volgens de voorschriften op 500 meter ten noordwestelijk van de Führungsbunker opgetrokken, in een omgeving waar een goede straling voor de antennes mogelijk was. Van hieruit werden de telefoon-, radio- en telexverbindingen met de ondergeschikte eenheden of met hogere commando’s onderhouden.

De Regelbau 618 is een bunker met een grondplan van min of meer 20,5 op 13,7 meter grootte en bouwsterkte Ständige Ausbau, dus voorzien van dak en muren van twee meter dikte. Op de betonnen muren zijn betonspatten aangebracht ter camouflage. Aan de achterzijde is de bunker aangeaard.

De constructie heeft drie toegangen en is onderverdeeld in meer dan tien ruimtes. Er is centraal een gassluis aanwezig en bij de linker toegang in de uitbouw een ingangsverdediging met getrapte schietopening. Het grootste deel van de bunker bestaat uit ruimtes bedoeld voor apparatuur en personeel om berichten te ontvangen en te verzenden. In een lange, smalle ruimte aan de linkerzijde waren nissen uitgewerkt voor antennes. In de bunker werd gebruik gemaakt van een enigma machine om berichten met codetaal te versleutelen of te ontcijferen. Aan de rechterzijde werden kabelrollen en opgeslagen en was een oplaadstation voor batterijen. Deze lokalen zijn bereikbaar via een bredere toegangsdeur. Aan de rechterzijde is een open observatiepost (Tobruk) ingewerkt.

Elf Duitse bunkers van het bunkerdorp aan het park Den Brandt werden beschermd als monument. Ze maakten deel uit van de Atlantikwall die opgericht werd om de geallieerde invasie tegen te gaan. Deze bunker betreft een bunker van het type Regelbau 618 en dateert uit 1943.

Historiek

Het bunkerdorp aan het park Den Brandt werd op 31 juli 1942 opgericht als hoofdkwartier van het LXXXIX AK legerkorps als onderdeel van de Atlantikwall. De Atlantikwall had als functie de versterking van de Belgische kust tot de Westerschelde. Voor de commandovoering werden in het park Den Brandt twee grote commandobunkers van het type "Stand für Generalkommando" (SK1) gebouwd. In de ene commandobunker was de operationele staf ondergebracht, in de andere de ondersteunende staven van de leiding van het legerkorps.

Op 6 juni 1943 werden nog verschillende bunkers en constructies bijgebouwd, onder andere vijf manschappenverblijven en één lazaretbunker. Het Wilrijkse Plein was het communicatiecentrum van het hoofdkwartier. Van hieruit werden de telefoon-, radio- en telexverbindingen met de ondergeschikte eenheden of met de hogere commando’s onderhouden.

De belangrijkste generaal van het LXXXIX AK was General der Infanterie Werner Von und zu Gilsa. Op 1 juli 1943 kreeg hij het bevel over het AK. De opmars van de geallieerden in 1944 zorgden ervoor dat de gehele staf van het legerkorps op 29 augustus verhuisde naar Aire-sur-La-Lys. Na het vertrek van Von und zu Gilsa werd Den Brandt een vooruitgeschoven commandopost voor de versterkingen die vanuit Nederland aanrukten om een verdedigingslinie tussen Antwerpen en Brussel op te zetten. Toen Antwerpen op 4 september 1944 werd bevrijd, viel dit plan echter in het water.

Op 1 juli 1947 werd al het materiaal dat zich in en rondom de bunkers bevond openbaar geveild. Volgens een bestek van 19 juli 1947 waren de bunkers gepland om te slopen, maar op 20 maart 1948 bleken de plannen aangepast te zijn.

Beschrijving

Tussen de gebouwen van de sportclub staat de bunker van het type Regelbau 618. Het betreft een communicatiebunker voor de staf. De bunker is dichtgemetst, maar het grondplan is gekend. De bunker was toegankelijk via twee ingangen waarlangs men in een gang kwam die toegang gaf tot een radiokamer, een kabelruimte, een telefooncentrale, een schakelkamer, een opslagplaats en een antennekamer. De ingangen werden verdedigd met een schietgat.

De bunker dient als een geheel gezien te worden met de andere bunkers aan het park Den Brandt en het Wilrijkse Plein.