Het Vliet is een voormalig poldergebied dat kort voor en na de Tweede Wereldoorlog werd opgehoogd en waarop zich geleidelijk aan een wilgen-berkenbos ontwikkelde. Het westelijk deel van het Vlietbos wordt ingenomen door Canadapopulieren.

Fysische geografie

Topografie

Het landschap Het Vliet (ook het Vlietbos genoemd), met een oppervlakte van circa 43 hectare, bevindt zich ten noordoosten van Zwijndrecht, op de grens met Antwerpen. Het landschap wordt in het noorden begrensd door de E34, in het oosten door de R1. De Dwarslaan vormt de zuidelijke grens, de Polderstraat de westelijke grens. De gemiddelde hoogte varieert van 3 meter +TAW tot 7 meter +TAW.

Geologie en bodem

De tertiaire ondergrond wordt in dit gebied gevormd door groengrijs tot grijs, fijn, glauconiethoudend zand (plaatselijk kleihoudend) van de Formatie van Kattendijk (vroeg-plioceen). Volgens de bodemkaart komen in dit gebied enkel opgehoogde gronden (bodemtype ON) voor.

Fauna en flora

Binnen het gebied werden ten tijde van de bescherming (1980) volgende planten- en diersoorten geïnventariseerd.

• Waterpartijen: de enige waterpartijen aanwezig in het Vlietbos zijn de ‘Beek’ en het ‘Poeltje’. In de loop van het jaar is het peil en de kwaliteit van het water aan grote schommelingen onderhevig.
• Vochtig bos: de boomlaag wordt hoofdzakelijk gevormd door berk en wilg. Het voorkomen van verschillende orchideeën maakt deze bosjes floristisch zeer interessant. Binnen het gebied is er nog een differentiatie in soorten afhankelijk van de standplaats. In dit gebied komen ook diverse vogelsoorten voor.
• Drogere bosjes: deze beboste delen bieden op biologisch vlak minder variatie. Volgende types van begroeiing kunnen hier onderscheiden worden: 1. verspreide wilgenstruiken, waaronder praktisch geen kruidlaag; open plekken; 2. berkenbosjes met als ondergroei allerlei korstmossen; 3. hoogstammig wilgenbos met als dominante planten vloer en grote brandnetel (onderbegroeiing). Landschappelijk vertoont dit gebied veel variatie. Ook als natuurlijke overgang en als bufferzone voor de meer kwetsbare vochtige gebieden zijn deze drogere bosjes van grote waarde.
• Open, droge gebieden: deze stukken zijn hoofdzakelijk begroeid met duinriet, dat bij uitstek geschikt is voor het vastleggen van losse zandgronden. Hier en daar is er opslag van berk.
• Open en vochtig gedeelte: de plas, waar in het voorjaar vooral rietpadden komen paren, wordt gevoed door kwelwater van het nabije hoger gelegen deel van het Vliet. Wegens het periodiek droogvallen van deze plas in de zomer wordt hier een vegetatie met een permanent pionierkarakter aangetroffen, behorend tot het dwergbiezenverbond met verschillende zeer zeldzame soorten.
• Hoger gelegen deel: ten opzichte van de omliggende gronden bedraagt het hoogteverschil ongeveer 3 meter. Het beboste gedeelte bestaat uit een zeer compacte wilgengordel. De niet beboste stukken zijn sterk verruigd en begroeid met akkerdistel, grote brandnetel, harig wilgenroosje, duinriet en riet. Landschappelijk is dit gedeelte weinig aantrekkelijk, voor vogels is het echter van een zeer hoge waarde.
• Ruigten: deze zijn gekenmerkt door de grote soortenrijkdom.
• Sterk verlande plas: deze plas was reeds voor de bescherming sterk gedegradeerd (vooral op het vlak van de avifauna) door de aanleg van de verbindingsweg. Desondanks komen er enkele zeldzame planten voor.
• Canadabos: als enige vermeldenswaardige plantensoort wordt er de breedbladige wespenorchis aangetroffen.

Volgens de topografische kaart bestaat het beschermde landschap overwegend uit loofbos, omgeven door percelen heide met kreupelhout. De Biologische Waarderingskaart (2010) vermeldt de aanwezigheid van struweelopslag, ruigte (in het zuidwesten) en soortenrijk permanent cultuurgrasland met relicten van halfnatuurlijke graslanden in het noordoosten. Natuurpunt vermeldt dat het Vlietbos deels bestaat uit spontaan opgeslagen berken-wilgenbos (oostelijk deel) en een aangeplant bos van Canadapopulieren (westelijk deel).

Cultuurhistorisch landschap

De kabinetskaart van de Ferraris (1770-1778 geeft het Vlietbos en omgeving weer als een uitgestrekt poldergebied “Polder de Swijndrecht” in de bocht van de Schelde. De huidige Blancefloerlaan, weergegeven als “Digue Verté ou Bruléé” (ten zuiden van het beschermde landschap) doorkruist deze polder en vormt de verbinding met het 16de-eeuwse “Vlaems Hooft ou Tête de Flandre” aan de Schelde en het 16de-eeuwse “Laer Fort Ruiné”. Het Fort van het Vlaams Hoofd werd gesloopt bij de aanleg van de wijk Antwerpen-Linkeroever na de Eerste Wereldoorlog. De kaart van Vandermaelen (1846-1854) toont de “Polder de Borgerweert”, doorsneden door de verbindingswegen tussen de verschillende forten, met onder andere het oude “Fort de Laer”, het “Fort des Espagnols ou Fort Stengel”, het “Fort de Zwijndrecht” en het “Tête de Flandre”. Langs de westelijke grens van de polder wordt melding gemaakt van “Het Vliet (Cab)”, mogelijk een herberg.

Begin 20ste eeuw werd begonnen met het ophogen van de lagere alluviale gronden van de Antwerpse linkeroever. Dit gebeurde grotendeels met zand, afkomstig van het uitbaggeren van de Schelde. Het noordelijk gedeelte van Het Vliet werd opgehoogd in 1938, een stukje in het westen in 1947. Het zuidelijk deel ontstond door een droge opvulling in 1935-1936. Deze ingreep had vergaande wijzigingen op biologisch vlak tot gevolg. Het Scheldezand, rijk aan zout en kalk, deed een uniek milieu voor zoutminnende vegetatie ontstaan. Na verloop van tijd werd deze echter verdrongen door typische kustduinvegetaties. Tot de jaren 70 van de 20ste eeuw was de Linkeroever dan ook een trekpleister voor botanisten omwille van de zeer zeldzame planten die er werden aangetroffen.