Het Goor, een voormalig heide- en moerasgebied, wordt gekenmerkt door de afwisseling van grote vijvers, graslanden en akkers, Canada- en dennenbossen, elzenbroekbos, dreven, beken en paadjes met rietgordels. De vijvers werden tijdens het interbellum aangelegd.

Fysische geografie

Topografie

Het beschermde landschap Het Goor, met een oppervlakte van circa 84 hectare, bevindt zich ten oosten van Retie en ten noordoosten van Dessel, binnen de vierhoek gevormd door de rijksweg Retie-Mol, de rijksweg Retie-Postel, het Kempisch zijkanaal (Turnhout-Kwaadmechelen) en het Kempisch Kanaal (Herentals-Bocholt). Het Goor wordt begrensd door een nieuwe villawijk langs de Grensstraat in het noorden, het Kempisch zijkanaal in het oosten, het duingebied met naaldbos genaamd Zanddijk en Paai in het zuiden en camping Het Goor met het Campinastrand langs de Zanddijk in het westen. De Goorstraat doorsnijdt het beschermde landschap van west naar oost.

De vijvers van het Goor (in het westen van het landschap) liggen als het ware in een kom die afhelt naar het westen, meer bepaald van de noordoostelijke hoek (30 meter +TAW) en de Zanddijk (28 meter +TAW) naar het Campinastrand (25 meter +TAW). Het gebied wordt ontwaterd door de Desselse Nete (ook Werbeekse Nete genoemd) die via de Witte Nete uitmondt in de Kleine Nete en via het Afwateringskanaal van Arendonk naar het Kempisch Kanaal in het zuiden. De Werbeekse Beek en de Witte Nete behoren tot de oost-west georiënteerde rivierarmen die samen de bovenloop van de Kleine Nete vormen.

Geologie en bodem

De ondergrond bestaat in het beschermde uit wit, grof kwartszand met lignietlagen, behorende tot de Formatie van Mol (plioceen). Het zand van Mol werd overdekt met quartaire dekzanden. De veranderingen die het reliëf onderging tijdens het holoceen zijn hoofdzakelijk het gevolg van de alluviale afzettingen in de valleien en de opstuiving van zanden tijdens het boreaal met vorming van landduinen.

Vegetatie

Het Goor omvat grosso modo drie grote vijvers, waarvan twee met een brede rietgordel, een depressie binnen een dijk (waarschijnlijk een onvoltooide vijver), elzenhakhout nabij het Kempisch Kanaal, bossen met Canadapopulieren en vochtige weilanden. Het geheel wordt doorsneden door een met het Kempisch Kanaal grachtensysteem en enkele dreven, langs het kanaal.

De vegetatie werd geïnventariseerd in 1982. Hierbij werden volgende socio-ecologische groepen aangetroffen: verlandingsvegetaties in zoete, matig voedselrijke, stagnerende of lichtstromende, ondiepe tot diepe wateren; matig voedselarme, kalkarme, zure laagveenmoerassen; relatief voedselrijke plaatsen met wisselende waterstand en de matig bemeste graslanden op natte grond.

Volgens de mediane indicatiewaarden van Ellenberg kan voor het vochtgehalte gesproken worden van een “frisse” tot regelmatig overstroomde bodem en voor de zuurtegraad van het substraat van een neutrale bodem. Wat betreft het stikstofgehalte komen de best vertegenwoordigde groepen voor op een intermediaire bodem, op enkele socio-ecologische groepen na die vooral op arme bodems aanwezig zijn.

De Biologische Waarderingskaart (1997-2010) vermeldt de aanwezigheid van eutrofe plassen met natuurlijke oevers en rietvegetatie in het westen van het beschermde landschap. De Goorstraat wordt weergegeven als de bomenrij met dominantie van zomereik. Het noordelijk deel wordt ingenomen door een mesotroof elzenbos met zeggen, mesofiel hooiland met struik- of boomopslag, rietvegetatie met struik- of boomopslag en gemengd naaldhout. In het centrale deel van het landschap bevinden zich eiken-berkenbos en populierenaanplanten. De plassen vertonen alle stadia van verlanding, gaande van open water via zure laagveenmoerassen tot brede rietgordels en broekbossen.

Fauna

Het Goor vormt een geschikt biotoop voor talrijke broedvogelsoorten, zoals blauwborst, boerenzwaluw, boomkruiper, boompieper, tafeleend, wilde eend, winterkoning, bosrietzanger, braamsluiper, dodaars, geelgors, goudhaantje en goudvink. Inventarisaties van 1980-1981 toonden aan dat enkele zeldzame soorten, zoals bruine kiekendief, blauwe reiger, roerdomp en woudaapje, als broedvogel verdwenen zijn ten opzichte van eerdere inventarisaties.

De herpetofauna werd ten tijde van de bescherming niet systematisch geïnventariseerd. Vermeldenswaardig is wel de waarneming van een geelbuikvuurpad in het noordoosten van het beschermde landschap.

Cultuurhistorisch landschap

De kabinetskaart van de Ferraris (1770-1778) geeft Het Goor weer als een deel van een moeras dat zich uitstrekte van de hooilanden langs de Kleine Nete nabij het gehucht “Wersbeeck” tot aan de “Limite Frontière Selon les Hollandais le Prétendent”. Dit moerassig gebied werd omgeven door heidegronden. De loop van de Desselse Beek en de Nete doorkruist dit gebied.

In 1840 kreeg ingenieur Kummer de opdracht een kanalenplan op te maken, alsmede een bevloeiingsplan in het kader van de ontginning van de Kempense heidegronden. Door de wet van 10 februari 1843 kon de kanalisatie van de Kempen beginnen. Het traject Dessel-Turnhout werd in 1846 afgewerkt, samen met het traject Blauwe Kei-Herentals.

Op de kaart van Vandermaelen (1846-1854) wordt het beschermde landschap begrensd door het Kempisch Kanaal in het oosten, “De Taey Heyde” in het zuiden, de “Werbeek Heyde” in het noorden en de beemden langs de Kleine Nete in het westen. Het noordwestelijk deel van het uitgestrekte moerasgebied draagt de naam “Het Goor”, terwijl de zuidelijke helft “De Halve Royen”’ heet. In het westen en het zuidoosten worden veenderijen (“Tourbière”) aangeduid.

De kaart van het Militair Cartografisch Instituut (1909) stelt Het Goor voor als moeras, “De Halve Roeien” genaamd, met enkele perceeltjes heide in het oosten nabij het kanaal. De noordelijke en zuidelijke heidegebieden werden in percelen verdeeld en met naaldhout bebost. Tussen “Den Beet Put” (het huidige Campinastrand) en “‘De Halve Roeien”’ werd ondertussen rond 1850 het Afwateringskanaal van Arendonk (de “Collateur”) aangelegd (ten westen van het beschermde landschap) om het overtollige water van de Wateringen in de gemeente Arendonk af te voeren naar het Kanaal van Bocholt.

Tijdens de 19de eeuw werd Het Goor vooral gebruikt voor het hoeden van kudden schapen en het steken van turf. In het begin van de 20e eeuw werden de eerste initiatieven genomen om de gronden door verkoop in cultuur te brengen. De ontginning van Het Goor kwam pas goed op gang tijdens de Eerste Wereldoorlog, waarbij de moerassige gronden op initiatief van de gemeente en van privépersonen werden omgezet in landbouw- en weilanden. Tussen 1934 en 1938 maakte het gemeentebestuur van Dessel visvijvers van de weilanden van Het Goor. Eén van de vijver werd sinds 1936 in gebruik genomen als openbare zwemgelegenheid, gekend als Campinastrand (ten westen van het beschermde landschap). Campinastrand wordt toeristisch uitgebaat als camping met zwem- en roeivijvers.

De Zanddijk-Grensstraat loopt ten noorden van het beschermde landschap en doorkruist het gebied in het uiterste noordoosten. Deze kasseiweg, die samenvalt met de gemeentegrens tussen Retie en Dessel, werd in 1904 aangelegd rechthoekige en vierkante porfierkasseien met tonrond profiel in halfsteens verband. De kasseiweg werd beschermd als monument bij ministerieel besluit van 26 maart 2012.