Neogotische parochiekerk, gewijd aan Onze-Lieve-Vrouw Onbevlekt Ontvangen, met omringend voormalig kerkhof ingeplant ten westen van de pleinvormige verbreding van de Nieuwbaan en gelegen ten noordwesten van de scholen en pastorie, die eveneens werden gebouwd naar aanleiding van de oprichting van de nieuwe parochie Tenbosch in de jaren 1870. De kerk, kadastraal geregistreerd in 1880 en gebouwd in opdracht van de kerkfabriek, is een ontwerp van provinciaal bouwmeester Gustave Hansotte. Achterin op het ontruimd kerkhof, is een Mariagrot uit het einde van de 19de eeuw bewaard, evenals een recent oorlogsmonument.

Historiek

Toen de parochie "Merchtem-ten-Bosch" – het huidige Peizegem – omstreeks 1871 werd gesticht, werd een zaal gebouwd als voorlopige kapel. Deze was gelegen ten zuidoosten van de huidige kerk en pastorie. Ook werd een klein, omhaagd kerkhof aangelegd. Op initiatief van Laurent Van Zeebroeck, de eerste pastoor van de parochie, zou behalve een pastorie, klooster en school, ook een definitieve kerk gebouwd worden. De openbare aanbesteding van het nieuwe kerkgebouw vond plaats in 1877 en de werken vatten aan in de lente van 1878 onder leiding van aannemer De Goeyse. De kerk werd ingeplant op een deel van de pastorietuin en het kerkhof werd uitgebreid tot de volledige oppervlakte rondom het kerkgebouw. De kerk, gewijd aan Onze-Lieve-Vrouw Onbevlekt Ontvangen, werd samen met het kerkhof ingewijd op 9 september 1879. Door een problematische financiering konden in eerste instantie enkel de beuken worden afgewerkt en werden de werken pas nadien voltooid. Het torenuurwerk en het orgel werden aangekocht in respectievelijk 1896 en 1899, terwijl de kerkhofmuur dateert van 1897. In de jaren 1890 vereiste het gebouw al dringende herstellingswerken en de nood tot voltooiing van de kerk met het koor zette zich door.

Volgens plannen van 1903 werd de kerk vergroot met één travee aan de zijde van het koor aan de hand van ontwerpplannen van architecten Struyven en Dankelman (Brussel). Het kerkgebouw leed zwaar onder bombardementen tijdens de Eerste Wereldoorlog, waarna herstellingswerken plaatsvonden vanaf 1920 naar ontwerp van architect Charles Thomisse. Omstreeks 1935 en 1951 volgden nog herstellingswerken aan de kerk. In laatst genoemd jaar werd er ook, na sloop van een voormalig toegangsportiek, een nieuwe sacristie gebouwd ten zuiden tegen het koor, naar ontwerp van architect Jean De Roy. Volgens aanduidingen op de bouwplannen werd bij deze verbouwing een deel van het oorspronkelijk materiaal gerecupereerd, meer bepaald de witstenen elementen. In 1954 werden twee altaren geplaatst en verdwenen de scheidingsmuurtjes in het koor. In 1955 vervolgens werden vijf nieuwe glasramen geplaatst. Enkele jaren later vond er opnieuw een herstelling van het kerkgebouw plaats, ditmaal naar ontwerp van architect De Roy (1958), en enkele jaren later werd de toren opnieuw hersteld (1965-1966). Het parochiaal leven kreeg een stimulans door bijvoorbeeld de bouw van nieuwe parochielokalen met een feestzaal in 1968 (nummer 67), na afbraak van de oude parochiezaal, die ingericht was in de oorspronkelijke, voorlopige kapel. Het orgel werd vernieuwd ter ere van het honderdjarige bestaan van de parochie omstreeks 1971. Anno 2016 worden opnieuw herstellingen uitgevoerd aan de toren.

Het kerkhof werd vanaf 1968 nog slechts sporadisch gebruikt, aangezien op dat moment de nieuwe gemeentelijke begraafplaats aan Leireken in gebruik werd genomen. Omstreeks 2008-2009 werd het kerkhof ontruimd, op uitzondering van een achterin gelegen Lourdesgrot en enkele graftekens van pastoors en oorlogsslachtoffers. Sommige graftekens werden overgebracht naar de nieuwe begraafplaats. Het kerkhof werd herbestemd tot een groenzone met wandelpad. De bakstenen ommuring onder een ezelsrug werd wel bewaard.

Beschrijving

Kerk

Niet-georiënteerde kerk met basilicale opbouw met een driebeukig schip van zes traveeën en een koor van twee rechte traveeën met vlakke sluiting, dat aan de zuidzijde geflankeerd wordt door de later toegevoegde sacristie onder een zadeldakje. Het geheel is opgetrokken uit roodbruine baksteen gecombineerd met elementen in witsteen, zoals alle vensteromlijstingen, en blauwe hardsteen, onder een leien bedaking.

De symmetrische voorgevel die naar het oosten gericht is, wordt centraal gemarkeerd door een deels ingebouwde, tweeledige toren. De toren wordt gestructureerd door versneden hoeksteunberen, gecombineerd met halve hoektorentjes tegen de zijgevels. De ingang tot het kerkgebouw is te bereiken via vier treden, die leiden tot het in witsteen uitgevoerde spitsboogportaal, waarbij de rechthoekige toegangspoort geflankeerd wordt door twee colonetten met knop- en bladkapiteel onder een onversierd timpaan. Het portaal heeft een spitse bekroning, versierd met een driepasmotief en bekroond met een kruis. Daarboven wordt de torengevel geopend door een groot spitsboogvenster, verlevendigd met neogotisch maaswerk. De hoogste geleding van de toren bestaat uit dubbele spitsbogige galmgaten met contrasterende hoekkettingen. Oprijzend te midden van vier puntgeveltjes waarin de torenuurwerken zijn aangebracht, torenspits onder een tentdak (leien). De zijbeuken van het schip worden ter hoogte van de voorgevel geopend met een spitsboogvenster ingevuld met neogotisch maaswerk met daarboven een druppelvormige oculus.

Het schip manifesteert zich aan het exterieur zonder onderscheid met het koor. Het doorlopende volume, waarvan de gevels worden afgelijnd door een dubbele overhoekse muizentand, wordt sterk geleed door versneden steunberen, die het ritme van de acht traveeën volgen. De vensters, die de gevels openen tussen de steunberen, benadrukken dit ritme en zijn opgevat als spitsboogvormige vensters ter hoogte van de lagere zijbeuken en als druppelvormige oculi met maaswerk in drielobmotief ter verlichting van de middenbeuk.

De achtergevel is heden volledig met leien afgedekt.

Homogeen bepleisterd en wit geschilderd interieur, waarbij de ruimte van het schip geleed wordt door een spitsboogarcade op bundelpijlers met knoppenkapiteel. De ruimte is overkapt met kruisribgewelven met sluitsteen met bladmotief. De vloer van het schip bestaat uit zeshoekige zwarte en witte tegels, gelegd in een geometrisch patroon. Het verhoogde koor is daarentegen voorzien van een tegelvloer uit de tweede helft van de 20ste eeuw met een bewaarde oude trede.

Mobilair. De vensters in het transept, de koorpartij en de voormalige doopkapel, zijn verlevendigd met figuratieve, gebrandschilderde glas-in-loodramen. De twee glasramen in het transept en de drie glasramen in het koor zijn vervaardigd door de Brugse glazenier Jules Dobbelaere omstreeks 1905-1906. De glasramen gedenken in hun opschriften familieleden van pastoor Van Zeebroeck, evenals de parochianen. De overige glasramen dateren van 1951.

Meubilair. In de noordoostelijke hoek van de kerk staat een neogotische, eikenhouten preekstoel van eind 19de eeuw met op de kuip de voorstelling van Christus Zaligmaker en de Evangelisten. In de zijbeuken drie neogotische, houten biechtstoelen. Blauwe hardstenen doopvont, thans opgesteld in het koor. De traditionele doopkapel bewaart een afsluiting met een smeedijzeren hek met uitbeelding van twee herten.

Voormalig kerkhof met Mariagrot en oorlogsmonument

Het kerkhof is momenteel met gras begroeid; ten zuiden van de kerk, tegen de buitenmuur van het schip en de sacristie, bevinden zich enkele gedenkplaten en grafmonumenten van de overleden pastoors en onderpastoors van de parochie. Meest vermeldenswaardig is een rijkelijk in neogotische stijl uitgewerkt grafmonument ter nagedachtenis van Joannes Franciscus Claes, onderpastoor van de parochie vanaf 1875 en te Peizegem overleden in 1895. Ten noorden van de kerk is een gedenkplaat aangebracht met de namen van diegenen die op het oude kerkhof begraven lagen.

Ten zuidwesten van de kerk, achterin het voormalige kerkhof, is een Mariagrot met calvarie bewaard, gebouwd in 1889 en ingewijd op 8 oktober van dat jaar. Het betreft een combinatie van een rotsimitatie bekroond door een gietijzeren kruis met Christusbeeld, bedoeld als familiegraf van de familie Van Zeebroeck, die een grote financiële steun leverde voor de bouw van de kerk. Imitatierots in cementmortel, centraal voorzien van een ondiepe grottoegang, afgeschermd door een ijzeren hek. In de grotruimte is een hardstenen gedenkplaat aanwezig, waarin de namen van de overleden familieleden staan gebeiteld. Rechts bovenaan de grot is een nis voorzien met een Onze-Lieve-Vrouwbeeld. Voor de grot staat een beeld van de knielende Bernadette op een hardstenen sokkel.

Tussen het koor en de Mariagrot bevindt zich een oorlogsmonument ter nagedachtenis van de gesneuvelde soldaten en burgerslachtoffers van de Eerste en Tweede Wereldoorlog, ingehuldigd op 11 november 2010, zie plaatselijk infobord. Het moderne ontwerp van Jef Cochez integreert vier gerecupereerde grafstenen van oorlogsslachtoffers, die zich op het oude kerkhof bevonden, met centraal een geweer met de loop in de grond en bekroond door een soldatenhelm.