De Esseltmolen is een indrukwekkende watermolensite op de Zevenborrebeek, gelegen ten westen van de Zevenbronnenstraat. Aan de overkant van de weg ligt de woning van Petrus Winderickx uit 1888 en de Villa Les Glycines uit het interbellum.

Historiek

Op deze plek langs de Zevenborrebeek bevond zich volgens de literatuur sinds de 14de eeuw het Hof van Esselt dat zijn naam gaf aan de Esselheide, nu Destelheide. In de 16de eeuw werd een papiermolen opgericht op de Zevenborrebeek. De familie Winderickx kan sinds de 17de eeuw met de site worden verbonden. De Ferrariskaart (1770-1778) geeft een watermolen weer op de site.

De kern van de kartonfabriek, met name de straatvleugel op de oostelijke beekoever, staat ingetekend op het primitief kadasterplan van 1833. De eigenaar was dan Gillis Winderickx, papiermaker. Er volgden uitbreidingen tussen 1881 en 1951. In de late 19de eeuw werd de watermolen uitgebreid en omgebouwd naar een stoomkartonfabriek die kadastraal geregistreerd werd in 1891. Op dat ogenblik besloeg de molen beide beekoevers. De straatvleugel werd ten noorden uitgebreid met een gebouw dat kadastraal geregistreerd werd in 1904 en ten zuiden met een woning in 1948 (kadastrale registratie). Op de westelijke beekoever werd nog een vleugel aangebouwd ten zuiden van het 19de-eeuwse gebouw (kadastraal geregistreerd in 1937). Ten noorden van de koer werd in 1951 een nieuwe volume kadastraal geregistreerd.

Nog steeds is het complex eigendom van de familie Winderickx, die tevens eigenaar was en nog steeds zijn van de nog bestaande Herisemmolen en de Ten Broeckmolen in Alsemberg. Momenteel is de site in gebruik als atelierruimte voor verschillende bedrijven. Volgens de eigenaar bleef de technische inrichting slechts fragmentarisch bewaard.

Beschrijving

Industrieel complex van een papier- en kartonmolen, bestaande uit 19de- en 20ste-eeuwse bakstenen, witgeschilderde industriegebouwen op beide oevers van de Zevenborrebeek. De verschillende vleugels zijn omheen een koer geschikt, toegankelijk via een metalen poort.

Langs de straat, op de oostelijke beekoever, een geheel van drie volumes van één tot anderhalve bouwlaag onder verschillende overstekende pannen schilddaken, opgetrokken voor 1833 (primitief kadasterplan). Deze gebouwen vormen de historische molen met een bovenslagrad dat ondertussen echter verdwenen is. Het meest noordelijke volume dat in 1904 kadastraal werd geregistreerd telt één bouwlaag onder overstekend pannen zadeldak en wordt gekenmerkt door een afgeronde hoek. Het zuidelijke deel werd begin jaren 1940 uitgebreid, verbouwd en ingericht tot een woning van twee bouwlagen onder een pannen zadeldak. Onregelmatig geplaatste rechthoekige vensters en laadluiken in de straatgevels.

In 1891 werd dwars over de beek een bakstenen volume onder drie pannen zadeldaken opgetrokken. Deze uitbreiding vond plaats samen met de omschakeling naar stoomkracht. Getuige de vierkante fabrieksschoorsteen die vermoedelijk de oorspronkelijke plaats van de stoommachine aanduidt, werd de oude molen omgevormd tot machineruimte. Het nieuwe volume fungeerde dan als productieruimte. Rechthoekige muuropeningen. Een vleugel in functionele stijl onder plat dak, kadastraal geregistreerd in 1937, werd ten zuiden bij de productiehal aangebouwd.

Ten noorden van de koer werd in 1951 een laatste bakstenen vleugel van één bouwlaag onder een reeks van sheddaken opgetrokken. De gevels zijn een combinatie van lijst- en trapgevels met zeer diverse muuropeningen. Opmerkelijk is de ruime beglazing van de gevels aansluitend bij de straat. Twee leilindes op het erf.

Aan de ingang van de site werd in 1949 een Onze-Lieve-Vrouwkapel opgetrokken door Maurice Winderickx. De blauwe hardstenen herdenkingsplaat meldt: 'Kapel ter eere van/ O.L.Vrouw/ ter nagedachtenis aan/ mynheer en mevrouw/ Winderickx-Claes/ Gebroeders winderickx A.J.M./ 1946'.