Geografisch thema

Terspelt

ID
17235
URI
https://id.erfgoed.net/themas/17235

Beschrijving

De huidige straat Terspelt bevindt zich ten zuidoosten van het centrum van Merchtem en vertrekt vanaf het kruispunt met de Brusselsesteenweg en de J. Stallaertstraat ten noordoosten. Ze loopt in zuidelijke richting naar de Koeweidestraat, en is in dat gedeelte grotendeels onverhard. Ten westen is er via de Appelkotlaan een aftakking van Terspelt rondom het Domein Appelkot.

Terspelt vormt een historische nederzettingskern. Vondsten van voorwerpen verwijzen al naar activiteit in de Romeinse tijd. In de literatuur wordt een voormalige dries vermeld op deze locatie, die vermoedelijk verband houdt met de Germaanse nederzetting Mieringaheim. De dries van Terspelt werd naar verluidt in 1295 geschonken door Hertog Jan II van Brabant aan de inwoners van Merchtem. Volgens Verbesselt bevond zich op die locatie de oudste parochiekerk van Merchtem met omringend kerkhof. Enkel op de kaart van Villaret (1745) valt de dries te onderscheiden, ten oosten van de omwalde hoeve De Spelt en ten westen van de 'Chapelle d’ Espelle'.

De versterkte feodale hoeve van het geslacht De Spelt of De Spalt werd al tijdens de middeleeuwen vermeld. Dit hof met een ovale ringgracht – het huidige Appelkot – gaat vermoedelijk terug tot minstens de 12de eeuw. De Spelt was een voorname familie met een lange voorgeschiedenis. Ze bewoonden en beheerden het gebied minstens vanaf de 12de eeuw en behielden deze rol tot circa 1350, toen ze werden opgevolgd door de Brusselse patriciërsfamilie Was.

De kapel van ter Spelt werd vermoedelijk in het midden van de 14de eeuw gebouwd nabij de dries in opdracht van de familie Was, die op dat moment ook het Hof ter Spelt in handen had. De 18de-eeuwse historische kaarten (Villaret, Ferraris) situeren de kapel ten oosten van het kruispunt van Terspelt en Dooren; van de Brusselsesteenweg was toen nog geen sprake. Vanaf het primitief kadasterplan uit de jaren 1820 is een stratentracé afleesbaar dat aansluit bij de hedendaagse toestand. Op die kaart en op latere 19de-eeuwse kaarten (Popp, Atlas van de Buurtwegen, topografische kaarten) wordt de kapel ingetekend op het perceel gevormd door de scherpe hoek van de kruising tussen Terspelt en de Brusselsesteenweg. Literatuur verwijst naar de heropbouw van de kapel op een nieuwe locatie tussen 1855 en 1859, naar ontwerp van bouwmeester Caluwaers van Londerzeel in neogotische stijl. De continuïteit in de 19de-eeuwse iconografische bronnen doet echter vermoeden dat de locatie van de kapel niet wijzigde bij de heropbouw. Het gebouw integreerde een barok, gebeeldhouwd deurkozijn met lijst en bovendorpel van blauwe hardsteen, afkomstig van het Hof ter Haeken aan Dooren. In 1966 werd de kapel door de provincie aangekocht en – in feite overbodig – gesloopt in functie van een geplande verbreding van de Brusselsesteenweg.

Op de Ferrariskaart (1771-1778) is de bebouwing uiterst beperkt en verspreid. Het omgrachte Hof ter Spelt is zichtbaar, evenals het ten noordwesten daarvan gelegen Slagmolenhof, en ten oosten de kapel van Ter Spelt. Op kaarten uit het midden van de 19de eeuw blijft de bebouwing relatief beperkt, met enkele verspreide volumes. Twee van deze volumes, namelijk de nummers 21 en 30, zijn tot op heden bewaard, weliswaar in verbouwde vorm.

De boerenwoning op nummer 21 bewaart een 19de-eeuwse kern, die al zichtbaar is op de primitieve kadasterkaart. Ze werd decennialang uitgebaat als herberg, meer bepaald als 'In de Kantien' door Louis De Block en Monica Vereertbruggen, later 'Bij Finne Block' en 'De Noordpool'. De woning onderging verbouwingen tijdens de 20ste eeuw. Het kadaster registreerde een vergroting van het volume in 1961 onder de familie De Saedeleer en naar verluidt vond een restauratie plaats in de jaren 1980. Het huidige bakstenen volume van één bouwlaag en vijf traveeën, geopend in acht, onder een zadeldak (mechanische pannen), is witgeschilderd op een gepikte plint. De zuidelijk georiënteerde voorgevel is geopend met rechthoekige muuropeningen onder houten lateien, en beluikte vensters voorzien van bakstenen lekdrempels en met vernieuwd schrijnwerk. In de achtergevel bevindt zich een niskapel.

Ter hoogte van nummer 30 is een 19de-eeuwse, langgestrekte hoeve bewaard, die recent aanpassingen onderging. In 1873 werd de vergroting van het volume geregistreerd die reeds meer dan drie jaar eerder plaatsvond, samen met de bouw van de kleine stal aan de straat, in opdracht van landbouwer Josephus Boogmans-Plas. Het langgestrekte volume van één bouwlaag onder een zadeldak (mechanische pannen, nok loodrecht op de straat), omvat zes traveeën. De verankerde baksteenbouw is witgeschilderd op een gepikte plint en geopend met rechthoekige muuropeningen. In de vijfde travee werd een garagepoort toegevoegd en de armpomp die tegen de gevel stond, is heden verdwenen.

  • Archief Heemkundige Kring Soetendaelle, documentatie en heempraatje Hof ter Spelt / Appelkot.
  • Kadasterarchief Vlaams-Brabant, Mutatieschetsen en bijhorende mutatiestaten Merchtem, afdeling II (Merchtem), 1873/22, 1960/52.
  • ASSELMAN R. 1994: Terspelt en Dooren in de vroegere jaren, in: Veertig jaar Heemkring Soetendaelle, verzameling van heempraatjes, deel IX, Merchtem, 89-120.
  • ASSELMAN R. e.a. 1996: Merchtem ons dorp, deel I. Bloemlezing. Een reeks bijdragen tot de geschiedenis van Merchtem, Merchtem, 62-72, 121.
  • COEKELBERGHS D., JANSEN J. en JANSSENS W. 1979: Fotorepertorium van het meubilair van de Belgische bedehuizen, Provincie Brabant, Kanton Asse, Brussel, 31.
  • SACRE M. 1926-1927: De Kapel van O.-L.-V.-ter-Spelt te Merchtem, Eigen Schoon en de Brabander, 25-28.
  • S.N. 1989: Merchtem: kerk en parochie O.L.Vrouw-ter-Noodt, Merchtem, 93-96.
  • S.N. 1994: Terspelt en Doren: eeuwig jong!, Merchtem.
  • VAN RANSBEEK L. & BIESEMANS F. 2002: Beknopt heempraatje ter gelegenheid van ons bezoek aan het Hof ter Spelt op vrijdag 17 mei 2002, Heemkring Soetendaelle Merchtem.

Auteurs: Verhelst, Julie
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)


Relaties

  • Omvat
    Domein Appelkot

  • Is deel van
    Merchtem


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Terspelt [online], https://id.erfgoed.net/themas/17235 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.