Transformatorpost X uit 1934 met façade in art-decostijl behoort tot een serie in de late jaren 1920 en 1930 voor de Société d’ Electricité de l’ Escaut opgetrokken bakstenen elektriciteitscabines, elk met een uniek gevelontwerp. Andere transformatorposten zoals Post VII (Ekeren, 1930) en Post XIV (Deurne, 1929) kregen een meer eclectische of neotraditionele vormgeving. De oprichtingsplannen voor Transformatorpost X zijn ondertekend door de hoofdingenieur van de Naamloze Maatschappij, wiens naam onleesbaar is, maar het is niet duidelijk of hij ook zelf instond voor het ontwerp.

Context

Met een toenemende behoefte aan stroom in Antwerpen, ook voor particulieren, werd op 8 augustus 1905 de Société d’ Electricité de l’ Escaut (Electriciteitsmaatschappij der Schelde) gesticht, met als belangrijkste aandeelhouders de Generale Maatschappij van België, de Compagnie Electrique Anversoise, de Compagnie Générale des Tramways en de Compagnie Mutuelle des Tramways. In 1906-1908 richtte de maatschappij een elektriciteitscentrale op in Merksem -de eerste gemeente die een vergunning afsloot-, en die de productie en distributie van stroom binnen de Antwerpse agglomeratie tot doel had. In 1907 verleende de stad Antwerpen aan de Compagnie Electrique Anversoise de toestemming om zich bij de net opgerichte maatschappij te bevoorraden. In de loop van de jaren zou de centrale van Merksem een steeds groter aandeel innemen in de stroomvoorziening van de Scheldestad, waarbij een reeks transformatorposten, onderstations en andere posten werden opgericht. Nog voor de Eerste Wereldoorlog werden reeds 24 gemeenten vanuit Merksem van elektriciteit voorzien.

Beschrijving

Transformatorpost X vormt een visueel geheel met de woonhuizen nummers 1, 2 en 4 aan het Kroonplein, gekenmerkt door een art-decostijl met eenvoudige baksteenornamentiek in rode en bruine baksteen. Drie geveltraveeën breed, telt de elektriciteitscabine twee bouwlagen met een draagstructuur in gewapend beton.

De gevel heeft een licht terugspringende centrale toegangstravee in rode baksteen, met spiegel onder gestrekte boog bekroond met een tegenover de zijtraveeën verhoogde kroonlijst. In deze spiegel bevinden zich van onder naar boven de toegang met vernieuwde metalen deurvleugels, een rechthoekig bovenlicht onder gestrekte boog, en een verdiepte en met metalen luik gedichte rechthoekige opening die tegen de bovenhoeken van de omlijsting versierd is met twee getrapte art-decomotieven. De gevelvelden zijn ter hoogte van de bovenste lagen uitgevoerd in witte natuursteen, met boven de toegang in zwarte sjabloonschildering 'POST X'. De meer gesloten en in bruine baksteen gemetselde zijtraveeën zijn centraal opengewerkt met symmetrische, zeshoekige vensteropeningen op een getrapt decoratie-element. De rode bakstenen, gedrukte mijtervormige geveltop heeft een gecementeerd, verdiept en met witte natuursteen omlijst paneel en in de top een geprofileerde bekroning, gedekt met blauwe hardsteen. De plint, vensterdorpels en kroonlijsten zijn eveneens uitgevoerd in blauwe hardsteen. De gevelbekroning, omlijstingen in de zijtraveeën en geveltop, en de gevelbrede band onder de kroonlijst zijn vervaardigd in witte natuursteen.

Het oorspronkelijke metalen vensterschrijnwerk van de centrale opening in de middentravee en de zeshoekige ramen in de zijtraveeën is bewaard, maar ingevuld met vernieuwd veiligheidsglas.