Volledig in blauwe hardsteen en door het steenhouwersatelier Clément Jonckheer uitgevoerd oorlogsmonument naar ontwerp van Max Winders, ter ere van de op 6 en 7 september 1944 door de Duitse troepen gefusilleerde arbeiders van de achterliggende elektriciteitscentrale van de Société d’ Electricité de l'Escaut. Max Winders en Clément Jonckheer stonden ook in voor het in 1948-1950 uitgevoerde ontwerp van het Heldenmonument op de begraafplaats van Merksem, dat naast de in Merksem gefusilleerde arbeiders ook de gesneuvelde soldaten, weerstanders, politieke gevangenen en zeelieden van beide oorlogen huldigt.

Historiek

Met een toenemende behoefte aan stroom in Antwerpen, ook voor particulieren, werd op 8 augustus 1905 de Société d’ Electricité de l’ Escaut (Electriciteitsmaatschappij der Schelde) gesticht, met als belangrijkste aandeelhouders de Generale Maatschappij van België, de Compagnie Electrique Anversoise, de Compagnie Générale des Tramways en de Compagnie Mutuelle des Tramways. In 1906-1908 richtte de maatschappij een elektriciteitscentrale op in Merksem -de eerste gemeente die een vergunning afsloot-, en die de productie en distributie van stroom binnen de Antwerpse agglomeratie tot doel had. De site wordt vandaag beheerd door Elia. Op 6 september 1944 werden meer dan twintig arbeiders die de Merksemse elektriciteitscentrale in de moeilijke oorlogsomstandigheden draaiende hielden, gefusilleerd door Duitse troepen. Op 7 september viel nog een bijkomend slachtoffer. Merksem bevond zich tussen 4 september en 2 oktober van dat jaar in de vuurlinie tussen de Duitsers in het fort van Merksem, en de Canadese en Engelse troepen aan het Schijnpoort en later aan de huidige Bisschoppenhoflaan in Deurne.

De aanleiding van de aanval op de centrale is niet helemaal zeker, maar was naar verluidt een gevolg van een bezetting van de site door weerstanders uit Deurne, waarbij drie Duitse soldaten om het leven zouden gekomen zijn. Het aantal slachtoffers dat viel op 6 en 7 september varieert afhankelijk van de bron van 21 tot 23; op de gedenkplaat zijn er 22 weergegeven. August Nuyts wordt door andere bronnen niet opgegeven als slachtoffer. Op 13 oktober 1944 werden de slachtoffers met militaire eer overgebracht naar de begraafplaats en daar op het ereperk begraven. Het monument tegen de afsluitmuur van de elektriciteitsmaatschappij werd ingehuldigd op 6 september 1945, precies een jaar na de feiten.

Beschrijving

Het oorlogsmonument is geplaatst tegen een bakstenen afsluitmuur waarvan aan straatzijde nog slechts één travee bewaard is, voorzien van een lage plint en dekstenen in betonsteen. Tussen de pilasters is de muur gecementeerd en geschilderd in een lichtblauwe kleur die aansluit bij de blauwe gefrijnde steen van het oorlogsmonument.

Driedelige basis gevat tussen een getrapte sokkel en pilasters, en een kroonlijst met fries van eiken- en hulstbladeren, waarop centraal in hoogreliëf het opschrift "IN MEMORIAM". De gedenkplaat tegen de centrale risaliterende travee is gedragen door vier geprofileerde consoles, bovenaan op de kop versierd met een meandermotief in vlakreliëf, en onderaan gedrapeerd met een guirlande. Onder de vermelding "HIER VIELEN TROUW AAN HUN PLICHT" in alfabetische volgorde de namen van de 22 slachtoffers, beëindigd met de tekst "IN DIENST DER CENTRALE MERKSEM/ IN WILDE WOEDE/ DOOR DEN VIJAND NEDERGESCHOTEN OP/ 6 SEPTEMBER 1944". Onderaan de rechtse sokkel zijn de namen van de ontwerper en de uitvoerder geïnscribeerd.