is aangeduid als vastgesteld bouwkundig erfgoed Gespiegelde burgerhuizen in art-decostijl
Deze vaststelling is geldig sinds
Gespiegeld ensemble van twee half vrijstaande burgerhuizen in art-decostijl, in 1928 gebouwd voor bediende Gerard van Butsel uit Berchem naar een ontwerp door architect Alphonse Pauwels.
Alphonse Pauwels (1876-1936) was als zelfstandig architect in en om Antwerpen actief van 1895 tot begin jaren 1930. Voor de Eerste Wereldoorlog ontwierp Pauwels een groot aantal burgerhuizen in vooral het Antwerpse Zuiderkwartier en de wijk Stuivenberg, en dit hoofdzakelijk in neoclassicistische stijl. Zijn fraaie neorenaissance praktijkwoning aan het Moorkensplein 16 in Borgerhout vormt een van de uitzonderingen. Ook tijdens het interbellum tekende Pauwels in hoofdzaak voor een burgerlijk cliënteel, maar dan in beaux-artsstijl en art deco. Zijn bekendste realisatie is de bioscoop 'Roma' in Borgerhout, een ontwerp uit 1927 in art-decostijl. Het ensemble voor Gerard Van Butsel behoort tot Pauwels laatste private ontwerpen.
Eigenaar Gaston Van Avermaet liet in 1962 bij nummer 128 de tweede verdieping vergroten en in de tuin garages bouwen voor de uitbating van een taxibedrijf. De Deurnese architect Roger Groothaert die aan de overzijde van de Boekenberglei gevestigd was, verzorgde het ontwerp. De garages werden in 1984 door nieuwe vervangen. In 1993 was de woning met nummer 128 volledig in gebruik als kantoren en in 2005 werd ze verbouwd tot sociaal centrum. Van nummer 126 werd in 1993 de begane grond uitgebreid.
De twee burgerhuizen behoren tot de vroegste bebouwing langs de Boekenberglei. Vandaag vallen de woningen op door hun verzorgde stijl en hun gespiegelde half vrijstaande uitvoering in een verder gesloten gevelwand met zeer heterogene bebouwing. Van de dubbele oprijlaan die de woningen scheidt, is alleen bij nummer 126 de rechthoekig geprofileerde poortomlijsting met veelhoekige schamppalen en postamenten met bolbekroning bewaard, echter zonder de smeedijzeren draaipoorten.
Met een quasi rechthoekige plattegrond van twee bij drie ongelijke traveeën omvatten de woningen aan de straatzijde drie bouwlagen onder een plat dak. Vanaf de tweede zijtravee wordt de bouwhoogte tot twee bouwlagen gereduceerd en gaat de platte bedaking over in een pannen schilddak met zijdelings ingeplante dakkapel. Bij nummer 128 werd in 1961 het dak achteraan verhoogd voor de inrichting van een extra slaapkamer op de tweede verdieping. Boven een hoge blauwe hardstenen plint kregen de lijstgevels een afwerking in simili-pierre met in het bovenste register, rond de deuren, en boven de vensters accenten van bruinrood baksteenmetselwerk met knipvoegen. Verder zijn de gevels verrijkt met ornamenten in florale en geometrische art deco, zoals gestileerde hoekfestoenen en -ranken, een S-krul met lofwerk op de erkerborstwering, zaagtanden op de erkerbasis, en een ronde meander als architraaf. Van de woning links is de similibepleistering wit overschilderd.
Nadrukkelijk horizontaal geleed door kordons en een klassiek hoofdgestel met vlakke houten kroonlijst, ligt in de asymmetrische voorgevelcompositie de klemtoon op de brede venstertravee. Over twee bouwlagen afgelijnd door versneden lisenen en op de eerste verdieping benadrukt door een halfronde erker met driedelig raam, zet deze travee aan met een groot venster met afgeronde dagkanten en eindigt met eenvoudig rechthoekig venster in het bovenste register. Dezelfde eenvoudige vensters kenmerken de smalle toegangstravee boven de verhoogde en overluifelde inkomdeur. Bij de drie traveeën brede zijgevel ligt de nadruk op de middentravee, gemarkeerd door een driezijdige erker met bekronend balkon. Het balkon, voorzien van een geometrisch gesmede balustrade tussen halfhoge postamenten en toegankelijk via twee dubbele deurvensters, is gevat in een zware, rechthoekig geprofileerde omlijsting met drie geledingen. Een dakvenster boven een ver overstekende kroonlijst beëindigt de travee. De travee aan de straatkant, is afgelijnd door versneden lisenen maar is verder blind uitgevoerd. In de risaliterende travee aan de tuinzijde zit op de begane grond een rechthoekig venster in een ondiepe uitbouw.
Van beide woningen is het houten deur- en vensterschrijnwerk volledig vernieuwd. Bij nummer 126 gebeurde dat naar historisch model, met herneming van de laddervormige roedeverdeling in de ramen.
Niettegenstaande hun half vrijstaande uitvoering baseerde Pauwels de identieke woningplattegronden op de sinds de 19de eeuw gangbare enkelhuisindeling, kenmerkend voor rijwoningen. Volgens het bouwplan bood de begane grond in de toegangstravee ruimte aan een vestibule, een trappenhuis, een keuken, en, in de smalle en lage achterbouw, een pompplaats met toilet. De brede venstertravee werd ingenomen door een traditionele enfilade van een salon, eetkamer, en veranda die via een overdekte koer aansloot op de tuin. De eetkamer en veranda gaven met zijvensters uit op de inrij. Op de eerste verdieping omvatte de smalle travee een badkamer aan de straatzijde, een trappenhuis en toilet op het middenplan en een kleine slaapkamer achteraan. De venstertravee telde drie slaapkamers, waarvan de middelste toegang had tot een balkon en de achterste tot een inpandig terras. Drie mansarden en een zolder namen de bovenverdieping in. De plattegrond van nummer 128 werd bij de omvorming tot kantoren en sociaal centrum sterk gewijzigd. Van nummer 126 werd de achterbouw in 1993 uitgebreid met een halfronde ontbijthoek.
Auteurs: Bisschops, Tim
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)
Is deel van
Boekenberglei
Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Gespiegelde burgerhuizen in art-decostijl [online], https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/305058 (geraadpleegd op ).
Beheerder fiche: Stad Antwerpen
Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.