Voormalige jongensgemeenteschool uit 1878-1879, gemeenschappelijk met het aangelegen oude gemeentehuis van Deurne en de flankerende onderwijzerswoning ontworpen door provinciaal bouwmeester Eugène Gife, die zijn hele carrière lang tal van gelijkaardige schoolgebouwen ontwierp volgens een algemeen herkenbare, functionele en sobere typologie. De uitvoering van het van 1877 daterende ontwerp, werd op 12 februari 1878 aanbesteed aan de Deurnese metser Constant Mariën.

Historiek

Door de nieuwe schoolwet uit 1842 moesten de gemeenten zelf instaan voor minstens één behoorlijk gehuisveste lagere school met kosteloos onderricht voor kinderen van personen die door het armenbestuur werden ondersteund en van werklieden die enkel een dagloon hadden, en werden ze verplicht de onderwijzer van een behoorlijke woning en een minimumloon te voorzien. Aanvankelijk voorzag de net in 1836 verzelfstandigde gemeente Deurne een schoollokaal in het eerste gemeentehuis, een bestaand eigendom aan de Coeveltstraat aangekocht in 1843, dat reeds in 1857 nood had aan uitbreiding.

Het nieuwe gemeentehuis en schoolgebouw met onderwijzerswoning werden ingeplant op de hoek van de Hertstraat en het Cogelsplein, niet ver van de oude locatie van het gemeentehuis. Op het diepe en smalle perceel kregen het hoger en rijker uitgewerkte gemeentehuis en de aanpalende onderwijzerswoning een voorgevel aan het Cogelsplein, waarbij de schoolvleugel achter deze gebouwen in de Hertstraat werd geplaatst, inpandig geflankeerd door een open speelkoer met afzonderlijke straattoegang en een lange smalle overdekte gaanderij met sanitaire voorzieningen. De aanvankelijk slechts één bouwlaag hoge klassenvleugel werd ingedeeld in vier lokalen met schouw, ontsloten langs twee centrale gangen die aan weerszijden zowel uitgaven op de koer als op de Hertstraat.

Door de sterke bevolkingstoename in Deurne sedert de 19de eeuw, is de geschiedenis van het gemeentehuis uit 1878-1879 er een van een aanhoudende nood aan uitbreidingsruimte, die aanvankelijk gezocht werd in de belendende schoolgebouwen, en uiteindelijk zou resulteren in de oprichting van het nieuwe, huidige districtshuis, in gebruik genomen in 1964. Reeds van 1922 dateert het plan om de dienst bevolking intrek te laten nemen in de woning van de hoofdonderwijzer en de bergplaatsen in de hof te herbestemmen voor de conciërge, waarbij de onderwijzer een woonhuis toegewezen kreeg aan de Turnhoutsebaan 4. In 1923 zouden achter het gemeentehuis ook nieuwe kantoren opgetrokken zijn, hoewel het nieuwe volume achter het gemeentehuis slechts kadastraal ingetekend werd in 1938. De schoolvleugel zelf werd in 1927 naar een ontwerp van de gemeentearchitect Edward Van Not verhoogd met twee klassen bovenop de bestaande verdieping, tot in 1937 ook de schoollokalen herbestemd werden en de klassen overgebracht zijn naar de Boshovestraat. Omstreeks 1943 werden verschillende nieuwe bijgebouwen opgetrokken langs de koer. Na de definitieve verhuis naar het nieuwe districtshuis in 1964, werd beslist de oude lokalen van zowel het gemeentehuis als de school en onderwijzerswoning te herbestemmen voor verhuur aan instellingen van openbaar nut of aan private rechtspersonen of andere verenigingen. Reeds vanaf 1964 nam het EWT (Experimenteel Werk Theater) zijn intrek in de gebouwen. In 1965 nog is de verdieping van de schoolvleugel aan de Hertstraat opnieuw uitgebreid met twee klassen, waarbij de verdieping vervolledigd werd. In 1970 werd het oud gemeentehuis tot op vandaag in gebruik genomen als vredegerecht, waarbij het EWT voornamelijk gehuisvest bleef in de voormalige schoolgebouwen.

Beschrijving

Het aan de Hertstraat gesitueerde schoolgebouw vormt een ensemble met het gelijktijdig opgetrokken gemeentehuis en de onderwijzerswoning aan zijde van het Cogelsplein, en is een representatief voorbeeld van de sobere en functionele vormgeving die Gifes schoolgebouwen kenmerkt. Het bestaat aan straatzijde uit een veertien traveeën brede bakstenen vleugel onder een plat dak. Oorspronkelijk slechts één bouwlaag onder een zadeldak omvattend, is het in 1927 en 1965 verhoogd met telkens zeven traveeën onder een plat dak. Opgetrokken uit baksteenmetselwerk in kruisverband met hol gesneden of gedagstreepte voegen, kenmerkt het toegevoegde gedeelte uit 1965 zich door een afwijkend baksteenformaat, verband en voegtype waarna de gevel geheel wit geschilderd is. De plint, bewaarde toegangstreden en vensterdorpels zijn alle uitgevoerd in blauwe hardsteen.

Aanvankelijk was de vleugel aan weerszijden voorzien van een toegang met dubbele poortvleugels uitgevend op respectievelijk de hof van de onderwijzerswoning, die zeker in 1909 reeds vervangen was door een magazijn, en de speelkoer van de school. Enkel deze laatste aan zuidoostzijde is bewaard, doch met inplanting van een vernieuwd poortgebouw. De uit 1878 daterende begane grond is gekenmerkt door een reeks van regelmatige, hoge vensteropeningen die de klaslokalen ruim moesten verlichten, gevat in stompe spitsboogvormige spaarvelden en ontlast door gelijkvormige rollagen. In de vierde en elfde travee zijn ze onderbroken door twee van een bovenlicht voorziene toegangen tot de centrale, ook langs de koer bereikbare gangen, die de vier klaslokalen ontsluiten en thans respectievelijk gedicht met een rolluik en aangepast tot een kleine vensteropening onder metalen latei, met behoud van het oorspronkelijke bovenlicht. De zeven traveeën brede, oudste verhoging van de klassenvleugel uit 1927 kreeg een aansluitende vormgeving van lagere spitsboogvensters in rechthoekige spaarvelden. De zeven traveeën brede 1965-uitbreiding aan noordwestzijde van de verdieping, heeft een afwijkende contemporaine vormgeving met ruime, rechthoekige vensters en een betonnen kroonlijst. In de minstens op de verdieping blinde, zuidoostelijke zijgevel van de schoolvleugel is nog de aftekening zichtbaar van het oorspronkelijke zadeldak en van het rondboogvenster van de zolderverdieping.

Het oorspronkelijke schrijnwerk is volledig bewaard, met in de vensteropeningen van het 1878- en 1927-gedeelte nog de houten, wit geschilderde kozijnen met geprofileerde tussenregel en verdeling in kleine roeden, waarvan de glazen deels gedicht zijn. De uit 1878 daterende sierankers tegen de getrapte, bakstenen consoles op de muurdammen en de bijhorende houten balklaag die ze verankeren, zijn enkel bewaard onder de verhoging van 1927.

Voormalig gemeentehuis, onderwijzerswoning en lagere school, sedert 1964 en 1970 respectievelijk E.W.T.-Randstadtheater, balletschool en Vredegerecht.

Eerste gemeentehuis na scheiding van Borgerhout (1836), samen met gemeenteschool ondergebracht in verbouwde woning aan Coeveltstraat; niet meer toereikend voor de steeds toenemende bevolking; in 1877 aankoop van een grond in het "centrum", ten westen van de Hertstraat; gemeentehuis, school met vier klassen en onderwijzerswoning van 1878-80 naar ontwerp van Eugeen Gife. 1922: onderwijzerswoning ingenomen door dienst bevolking, hoofdonderwijzer overgeplaatst naar Turnhoutsebaan nummer 4. 1937: opheffing school en uitbreiding gemeentediensten; 1956-64: oprichting huidig gemeentehuis.

Voormalig gemeentehuis: neogotisch hoekhuis, dubbelhuisopstand, met drie traveeën, twee bouwlagen op hoog souterrain en zadeldak (leien, nok parallel aan de straat). Lijst-, midden- en zijpuntgevels van bak- en natuursteen met onder meer markerende speklagen. Geaccentueerd inkomrisaliet met witstenen balkon op zware consoles, geplaatst voor hoge spitsboognis met puntige bekroning en flankerende steunberen met pinakel; top met wapenschild en uurwerk; borstwering en spitsboogvenster alsook de omringende steekboogvensters met neogotisch maaswerk. Rechthoekige, dubbel omlijste deur met steektrap. Bewaarde neogotische trap- en zittingzaal.

Voormalige onderwijzerswoning: enkelhuis van drie traveeën, twee bouwlagen en zadeldak (mechanische pannen, nok parallel aan de straat) met dakkapel; bakstenen lijstgevel met steekbogige bovenvensters; aangepaste begane grond.

Voormalige lagere school: rechthoekige vleugel met verankerde, aan straatzijde beschilderde bakstenen lijstgevels met steekboogvensters in dito spaarveld; latere tweede bouwlaag, op zuidelijk deel van 1927 naar ontwerp van Eduard Van Not, op noordelijk deel van 1965.