erfgoedobject

Gekoppelde burgerhuizen

bouwkundig element
ID
305110
URI
https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/305110

Juridische gevolgen

Beschrijving

Samenstel van twee gespiegelde burgerhuizen in beaux-artsstijl met decoratieve elementen uit de neo-Vlaamsenrenaissance-stijl, volgens kadastrale gegevens gebouwd in opdracht van Virginia-Maria Van de Capellen. Het oorspronkelijke bouwdossier ontbreekt in het stadsarchief maar wellicht werd voor het ontwerp beroep gedaan op architect François Toen, die namens de juffrouwen Van de Capellen ook verbouwingsplannen uit 1935 voor zijn rekening nam. In 1970 kreeg de woning nummer 101 een dakkapel, in opdracht van Van Ingelgom.

Bouwmeester François 'Frans' Toen, wiens loopbaan omstreeks 1895 van start ging, was naast architect ook bouwpromotor. In de periode vóór de Eerste Wereldoorlog, ontwierp hij meerdere huizen voor de Antwerpse burgerij, onder meer in de wijk Zurenborg. Hierbij paste Toen uiteenlopende neostijlen toe, met een statige allure en een hoog decoratief gehalte als constante. Na de Eerste Wereldoorlog bekwaamde de architect zich in een ornamentele art deco. Laat in zijn carrière evolueert hij naar een expressieve baksteenarchitectuur onder invloed van de Amsterdamse school. In 1923 tekende architect Toen namens de Antwerpsche Maatschappij voor Openbare en Bijzondere werken verderop in de Jozef Verbovenlei nummers 20-38), zoals de tweewoonst Van de Capellen uitgevoerd in een discrete maar verzorgde neostijl.

Het ensemble onderscheidt zich door diens klassieke opzet en opvallende bouwhoogte in een straatbeeld gedomineerd door zakelijk modernistische, drie bouwlagen hoge bebouwing met voortuin en garagetoegang.

Het gevelontwerp is volledig symmetrisch van opvatting volgens een spiegelende middenas, waarbij het eenheidsstreven versterkt wordt door gekoppelde inkomportalen met doorlopende treden, plinten, lijsten en verder door eenvormig materiaalgebruik en vormgeving. De toegangen vanuit de voorhof tot de afzonderlijke souterrains waren oorspronkelijk wellicht ook symmetrisch (recht) opgevat, echter aangepast met fietstoegang bij nummer 101 volgens een gebogen tracé, waarbij ook de bestrating vervangen is. Bij nummer 103 is het lage smeedijzeren afsluithek nog aanwezig.

Met een gevelbreedte van twee ongelijke traveeën tellen de rijwoningen met souterrain drie bouwlagen onder een steile pseudomansarde, onttrokken aan het zicht vanaf de straat door de brede gekorniste kroonlijst op klossen. Het parement is volledig bekleed in witte natuursteen (wellicht Savonnière) met een hoge plint en treden in blauwe hardsteen. Karakteristiek is de verfraaiing in neo-Vlaamserenaissance-stijl ontleend uit de vormentaal van Cornelis Floris, met gebruik van wortelmotief, overhoekse elementen, bescheiden rolwerk, die hier zijn gebruikt binnen een klassieke lijstgevel. Dit decorum is gecombineerd met classicerende elementen zoals gebeeldhouwde koppen, eierlijsten (zuil en pilasters), rozetten en blinde panelen in borstweringen en postamenten. In de asymmetrische gevelcompositie ligt de klemtoon op de brede risaliterende venstertravee, die op alle niveaus is opgevat met drielichten van rechthoekige vensters met gedrukte boog: op de begane grond uitgewerkt als een trapezoïde erker met een bekronende natuurstenen balkonborstwering; op de eerste verdieping met deurvenster. De inkomtravee is regelmatig geordonneerd met hoge rechthoekige vensterpartijen. Als gevelbeëindiging een gekorniste kroonlijst op klossen gedragen door forse consoles – bij nummer 101 voorzien van topstukken die bij de aanpalende woning niet zijn uitgevoerd of later verdwenen. De kroonlijst draagt op een uitgelengde, overhoekse basis, die de traveeën aflijnt en die, ter benadrukking van de middenas, centraal lager aanzet. Gescheiden door een ronde zuil op hoge hardstenen basis, kregen de verdiepte inkomportalen beglaasde houten deuren beschermd door siersmeedwerk met rozetmotief, ook aangewend in de balkons. De toegangsdeuren zijn voorzien van bovenlichten.

Het ijzeren siersmeedwerk van de bewaarde inkomdeuren en de balkons is nog integraal aanwezig, maar het vensterschrijnwerk is volledig vernieuwd. Het oorspronkelijke karakter van de woning nummer 101 is verder verschraald door de dakkapel links en de bekleding in kunststof van de houten kroonlijst.

Hoewel het bouwdossier niet werd teruggevonden, bood een plaatsbezoek aan nummer 103 meer inzicht over de binnenindeling. De plattegrond beantwoordt aan de klassieke typologie van het burgerhuis, bestaande uit een hoofdvolume en een smalle achterbouw in entresol, ontsloten door de zijdelings ingeplante inkom- en traphal. Hierbij is zoals gebruikelijk geopteerd voor een enkelhuisstructuur met smalle travee voor de dienstvertrekken en brede travee voor woon- en slaapvertrekken, volgens een spiegelbeeldschema.

De vestibule is gedecoreerd met blinde muurpanelen, gecanneleerde pilasters, onderaan met decoratief stucwerk met vegetale en vogelmotieven en beëindigd door composietkapitelen. Het plafond met gecanneleerd fries is ondersteund door met acanthusmotief versierde klossen. In de achterliggende leefruimte is een rijkelijk plafond in neo-Vlaamserenaissance-stijl vastgesteld, verfraaid met leeuwenkoppen, rozetten, palmetten, in een vormentaal die ook toegepast is in de voorgevel. De keuze voor deze stijl refereert naar de sinds de 19de eeuw gangbare eclectische stijlenkeuzes in het interieur, waar de eetkamer standaard een donkerder aankleding in neo-Vlaamserenaissance-stijl kreeg. De doorgang tussen salon en eetkamer is volledig opengewerkt met beglaasde deuren met vaste zijdelen en bovenlichten, oorspronkelijk net zoals de andere binnendeuren wellicht uitgevoerd als gelakt grenen schrijnwerk, nog met fraai oud beslag. In de leefruimten staan nog de oorspronkelijke verzorgde marmeren schouwmantels.

  • Kadasterarchief Antwerpen, Leggers Antwerpen, afdeling VI (Deurne), artikel 2427.
  • Stadsarchief Antwerpen, Bouwdossiers, 329#12841 en 627#25937.
  • VAN DEN BORNE S. 2018: Terreinbezoek Jozef Verbovenlei 101-103 (Antwerpen) (terreinbezoek op 1 maart 2018).

Auteurs: Van den Borne, Steven
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)


Relaties


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Gekoppelde burgerhuizen [online], https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/305110 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Stad Antwerpen

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.