erfgoedobject

Eenheidsbebouwing in eclectische stijl

bouwkundig element
ID
305121
URI
https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/305121

Juridische gevolgen

Beschrijving

Bescheiden eenheidsbebouwing in eclectische stijl van vier burgerhuizen gebouwd omstreeks 1913-1914 in opdracht van vier verschillende eigenaars, maar wellicht onder supervisie van aannemer Lodewijk Vermeiren-Broeckx. Winkelier Lodewijk Joseph Verboven-Smolders was eigenaar van nummer 9, herbergier Lodewijk-Frans was eigenaar van nummer 11, werkman Jozef Broeckx-Van Aarschot liet nummer 13 bouwen en meester-schrijnwerker en aannemer Lodewijk Vermeiren-Broeckx was eigenaar van nummer 15. Gezien het bouwdossier niet werd teruggevonden, konden we via dat document aannemer noch architect vaststellen. We gaan er van uit dat de bouwwerken uitgevoerd werden door aannemer Lodewijk Vermeiren-Broeckx, eigenaar van nummer 15. Samen met zijn aanverwante Jozef Broeckx-Van Aarschot, richtte hij immers gelijktijdig met de bouw van het huizencomplex een aannemerspraktijk in achteraan op de percelen van nummers 13 en 15, terwijl ze de nieuwbouw aan de straat als hun woningen betrokken.

De woningenreeks sluit aan bij de compacte, twee bouwlagen hoge en aaneengesloten bebouwing in dit deel van de Mortselsesteenweg. Samen met de aanpalende, wellicht in dezelfde periode gebouwde woningen nummer 17 en 19, gekenmerkt door sober belijnde gele baksteenparementen onder rood pannendak, onderscheidt het geheel van vier woningen zich in het straatbeeld van gematigd modernistische huizen.

Vermeiren-Broeckx was zeker in de jaren 1920 en 1930 actief in Deurne-Zuid als aannemer en mogelijk ook als bouwpromotor. Vermeldenswaardig hier is een project uit 1924-1926 voor een reeks gekoppelde half vrijstaande cottagewoningen aan de Van Hersbekelei (nummers 4, 6, 8, 10, 12) en Jozef Verbovenlei (7, 9, 11 en 13), die hij wellicht in samenwerking met de in 1911 gestichte bouwpromotor Antwerpsche Maatschappij voor onderneming van Openbare en Bijzondere werken realiseerde. Ook met diens vermoedelijke opvolger, de in 1929 opgerichte Maatschappij 'Entreprises Financières et Commerciales', werkte Vermeiren-Broeckx wellicht samen. Hij verliet hoogstwaarschijnlijk vóór 1934 zijn woning en aannemerspraktijk in de Mortselsesteenweg om kort voor 1937 de woning Jozef Verbovenlei 13 te betrekken.

Exterieur

De eenvoudige huizen in de rij zijn twee bouwlagen hoog en twee traveeën breed, en bekroond door een pannen zadeldak met nok evenwijdig aan de straat. De lijstgevels kregen een gevelparement uit gele baksteen in platvol gevoegd kruisverband, onder een houten kroonlijst met tandlijst op klossen en met uitgelengde consoles. Verder kreeg het ensemble een hoge, verzorgde blauwe hardstenen plint met geprononceerde sokkel verfraaid met metalen decoratieve kelderlichten, voetschrapers en, in de woningen 13-14, ook met fraai geajoureerde verluchtingsroosters. Kenmerkend is het gecombineerd gebruik van groene en witte geglazuurde baksteen voor de muurbanden en eveneens voor het fries en ter benadrukking van de ontlastingsbogen, waarvan de aanzetten en sluitstukken (diamantkoppen) net zoals de consoles van de rondbooglisenen en die van de gevelpilasters verlevendigd zijn door accenten in witte natuursteen. De kordonlijst en vensterdorpels werden in blauwe hardsteen uitgevoerd.

De eenvormigheid en sobere gevelritmiek komen tot stand door terugkerend polychroom materiaalgebruik en middels een horizontaliserende doorlopende plint en kordonlijst, die de vensterdorpels incorporeren. Dit geheel is nog versterkt door een opvallende, nagenoeg ononderbroken gevelbeëindiging, uitgewerkt als fries van rondbooglisenen. Zonder afbreuk te doen aan het eenheidsstreven is de eigendomsstructuur treffend veruitwendigd in de subtiel behandelde gevelbeëindiging van fries en kroonlijst: doorlopend voor nummers 13 en 15 en lichtjes verspringend bij nummers 9 en 11. Daarenboven verraadt een ruime tweedelige toegangspoort met bovenlicht centraal tussen nummer 13 en 15, maar deel uitmakend van deze laatste woning, het eertijds gemeenschappelijk gebruikte achterliggende werkhuis van de bouwaannemer. Het homogene karakter van de reeks wordt dan weer benadrukt door het gespiegelde schema van de gevelordonnantie. De begane grond is telkens geopend middels een smalle toegangsdeur met bovenlicht en aanpalend een staand venster, terwijl de bovenbouw axiaal is opgevat met gekoppelde tweelichten afgezoomd door geprononceerde vlakke pilasters. Als tegengewicht voor het doorlopende, sterk horizontaliserende plint- en lijstwerk geeft deze verticale belijning discreet de individuele woningen aan, met consoles als decoratieve accenten: net onder de kordonlijst in de vorm van geometrische witstenen steunelementen en bovenaan uitgelengde houten exemplaren die een vloeiende verbinding met de gekloste kroonlijst maken.

De gevelopeningen waren oorspronkelijk voorzien van eenvoudig houten schrijnwerk met bovenlichten, op de begane grond uitgewerkt als guillotineramen en in de bovenbouw opendraaiend. Met uitzondering van de benedenvensters van nummer 13 en 15 is alle vensterschrijnwerk vervangen in hout of kunststof. De toegangsdeuren waren wellicht alle beglaasde houten deuren met bovenlichten, waarvan enkel het fraaie exemplaar van nummer 15 bewaard is: een houten paneeldeur met in het bovendeel beglaasde schouderboogvormige rondboogopeningen met door art nouveau geïnspireerd siersmeedwerk, als tweelicht uitgewerkt met centraal een rondstaafmotief. Het kalf is opgevat als tandlijst met klossen en belijnend paneelwerk, ter ondersteuning van het geprononceerde bovenlicht. Zoals in de bewaarde poorttoegang is de oudere ondoorzichtige (kathedraal?)beglazing nog behouden. De verzorgd vormgegeven metalen voetschrapers en verluchtingsroosters zijn nog aanwezig. De aantasting van het oorspronkelijke gevelbeeld komt het sterkst tot uiting bij nummer 13, waar de gekoppelde bovenvensters van nummer 13 in 1985 onaangepast vervangen zijn door een liggend venster en de kroonlijst, die oorspronkelijk doorloop in die van nummer 15, sterk aangepast is.

Interieur

De bouwplannen van de compacte onderkelderde woningen zijn niet teruggevonden maar bewaarde verbouwingsplannen verschaffen meer inzicht over de oorspronkelijke binnenindeling. De vier woningen zijn wellicht alle opgevat volgens een standaardplan. Hierbij is gekozen voor een klassieke enkelhuisindeling bestaande uit een smalle toegangstravee met een zijdelings ingeplant trappenhuis en in de brede travee de woon- en slaapvertrekken, waarbij minstens een aantal van de woningen uitgerust waren met een achterbouw voor de dienstvertrekken (keuken en pomphuis).

Terwijl de binneninrichting van nummer 13 bij aanpassingswerken uit 1985 en ten gevolge van huidige verbouwingen ingrijpend is aangepast, is de inwendige structuur en interieurafwerking van nummer 15 opvallend gaaf bewaard gebleven. Als woonhuis van meester-schrijnwerker, wellicht ook decorateur, Lodewijk Vermeiren-Broeckx etaleert het pand op de begane grond een eigentijdse staalkaart aan polychrome wandafwerking en rijkelijk uitgewerkt schrijnwerk. Zo heeft de inkomhal nog de oorspronkelijke, zeer verzorgde imitatie-marmerschildering en nog kleurrijke tapijttegelvloeren in de gang, de veranda en de keuken. In de leefruimten een schouwboezem met door een kam en vingerafdrukken aangebracht dambordpatroon en guirlandes; geciseleerd glas in de binnendeuren met oud beslag; verder rijkelijk classicerend houten schrijnwerk tussen de voor- en achterkamer en Delftse tegeltjes in de keuken.

  • Stadsarchief Antwerpen, Bouwdossiers, 329#312 (15), 329#10892 (15), 626#14315 (11), 626#16429 (13), 627#31104 (13) en 629#2294 (15).
  • BRAEKEN J., DE VOEGHT L., JACOBS T., LEURIDAN M., MIGOM S., PANDELAERS J., SNAET J., SOMERS L. & WYNS D. 2017: Brochure Open Monumentendag. Programma Antwerpen: 10 september 2017, Antwerpen, 179.
  • VAN DEN BORNE S. 2017: Terreinbezoek Mortselsesteenweg 15 (Antwerpen) (terreinbezoek op 2 oktober 2017).

Auteurs: Van den Borne, Steven
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)


Relaties


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Eenheidsbebouwing in eclectische stijl [online], https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/305121 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Stad Antwerpen

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.