Algemene situering

De Pastoor-Huveneersheuvel is gelegen aan de rechter Scheldeoever, ten oosten van de dorpskern van Hingene, deelgemeente van Bornem, in regio gekend onder de naam Klein-Brabant. De site maakt deel uit van een langgerekte west-oost gerichte, hoger gelegen donk temidden van de Scheldepolders. Dergelijke zandige opduikingen zijn van oudsher opgezocht als bewoningslocaties. Voor de Nattenhaasdonk te Hingene zijn voorlopig geen gegevens teruggevonden om menselijke bewoning in de prehistorische of Romeinse periodes te onderschrijven. De historische én archeologische bronnen tonen daarentegen onmiskenbaar bewoning aan vanaf de 11de eeuw. Deze bewoning is in verband te brengen met een regionale elite, namelijk de ridders van Haasdonck. Deze ridders stonden weliswaar in dienst van de burggraaf van Gent maar waren niet afhankelijk als leenheer. De mogelijke motte evolueerde tot een site met walgracht van het complexe type, gekend als Nethof. Ten oosten van dit wooneiland bevond zich de opgehoogde kerkheuvel met pastorij. Het geheel maakt deel uit van de oude en verdwenen parochie Haveckesdunc die samen met Hinken (Hingene) afhankelijk was van Bornem. De hoogte waarop de nederzetting gevestigd was, had herhaaldelijk te lijden van de overstromingen. In 1603 en 1616 kende de kerk een laatste heropbouw na de vernielingen tijdens de godsdienstoorlogen waarbij het afbraakmateriaal gebruikt was voor de bouw van het fort Sint-Margriet. De grote overstroming van 1825 was fataal voor Haveckesdunc. De nederzetting wordt verlaten ten voordele van het hoger en iets zuidelijker gelegen Wintam waar in 1828 een nieuwe kerk wordt gebouwd. De site van het Nethof en de oude kerkheuvel of Pastoors Huveneersheuvel zijn de laatste relicten die nog herinneren aan de oude nederzetting van Haveckesdunc of Nattenhaasdonk. Pastoor Huveneers was algemeen aalmoezenier van de Brigands tijdens de Boerenkrijg.

Archeologische nota

Reeds in de 18de en 19de eeuw zijn toevalsvondsten gemeld voor deze site op de Nattenhaasdonk.

Een eerste archeologisch onderzoek vond plaats tussen 1957 en 1959. Broeder Gabriël Delbecke ging toen op zoek naar de grondvesten van de voormalige kerk. Hij maakte hierover redelijk nauwkeurige aantekeningen die nog bewaard zijn in zijn dagboek.

Vanaf de tweede helft van de jaren 1980 voerde de plaatselijke archeoloog Geert Segers, doorgedreven terreinprospecties uit op de Pastoor-Huveneersheuvel en omgeving.

Vanaf 1990 ijverden het Boerenkrijgcomité Klein-Brabant, de kerkfabriek van Wintam en de Vereniging voor Heemkunde in Klein-Brabant voor het opstarten van opgravingen op de motte van het Nethof en de kerkheuvel maar deze intenties bleven beperkt tot verdere terreinprospecties. Reeds vanaf het einde van de 20ste eeuw tot op heden wordt de site veelvuldig bezocht door metaaldetectoristen.

In 2014 werd er door de Vlaamse overheid (agentschap Onroerend Erfgoed) een studieopdracht gegund aan het studiebureau ODIN (evaluerend en waarderend bureau- en terreinonderzoek uitgevoerd in 2015 en 2016). Het onderzoek resulteerde in een uitvoerig evaluatierapport van gans de donk. Dit rapport steunt niet alleen op de resultaten van een uitvoerig archiefonderzoek waarbij soms nieuwe bronnen aan licht kwamen, maar ook op een doorgedreven landschappelijk onderzoek door middel van waarderende boringen, een uitvoerig geofysisch onderzoek, de resultaten van natuurwetenschappelijke bemonstering op het onderliggende veen, metaaldetectie, veldkartering en een archeologisch proefsleuvenonderzoek. Vooral het geofysisch onderzoek bracht nieuwe informatie aan het licht. Landschappelijk gezien zijn meerdere geulen vastgesteld aan de westelijke, zuidelijke en noordelijke zijde van de donk. Op de percelen ten zuiden van het Nethof en de kerkheuvel tonen anomalieën de aanwezigheid aan van mogelijke gebouwresten en van diverse landbouwactiviteiten. Proefsleuvenonderzoek op de kerkheuvel liet toe om de oude opgravingsputten van broeder Gabriël Delbecke exact te lokaliseren en aldus de locatie van het vroegere kerkgebouw te situeren. Ook de gracht rond de kerkheuvel werd aangesneden. Dankzij contacten met de lokale metaaldetectoristen en met archeoloog Geert Segers, was het mogelijk om ook die vondstgegevens mee te nemen in de studie. Op basis van de resultaten van dit waarderend onderzoek adviseerde het studiebureau om de zone van het Nethof met de omgrachte hoeve én de kerkheuvel te beschermen als archeologische site en om de rest van de donk vast te stellen als archeologische zone.

Evaluatie van de bewaringstoestand en motivatie voor de afbakening

Evaluatie van de bewaringstoestand

De representativiteit van de Pastoor-Huveneersheuvel schuilt in de complexe bewoningsgeschiedenis, evoluerend van een mogelijk volmiddeleeuwse motte of zelfs oudere nederzetting naar een site met walgracht, temidden van een intact landschap met evenveel onderzoekspotentieel. Daarom is het ook zo belangrijk dat deze locaties worden beschermd; enerzijds om ze te behouden, anderzijds om toekomstig archeologisch onderzoek mogelijk te maken.

De recente verstoringen (weg en woning) hebben geen desastreuze impact gehad op de archeologische resten: de ophoging van zowel kerkheuvel als woonareaal is nog zichtbaar aanwezig net als het verloop van de gedempte grachten. Het booronderzoek en de proefsleuven hebben de aanwezigheid bevestigd van goed bewaarde muurresten van kerk, kerkhof en Nethof. Bovendien garandeert de natte ondergrond een goede bewaring van organische materialen. Naast de goede visibiliteit van kerkheuvel en woonareaal met omgrachting, herinneren ook de aanwezige kapel en Boerenkrijgmonument aan de historische betekenis van deze site. De belevingswaarde van de Pastoor-Huveneersheuvel wordt daarenboven nog verhoogd door de mooie ligging in het landschap dat deels beschermd is. Deze belevingswaarde kan nog versterkt worden door het uitvoeren van kleine ingrepen in het kader van een publieke ontsluiting.

Motivatie voor de afbakening

De afbakening van de bescherming als archeologische site volgt de buitenzijde van het grachttracé dat door boringen, geofysisch onderzoek en proefsleuven is vastgesteld. Binnen dit grachttracé bevinden zich de kerkheuvel en het meervoudige omwalde woonareaal van het Nethof.