erfgoedobject

Duitse bunker

bouwkundig element
ID
306027
URI
https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/306027

Juridische gevolgen

Beschrijving

Betonnen militaire constructie, gelegen in het Mastenbos, op ongeveer 575 meter ten noordwesten van de Kalmthoutsesteenweg. De bunker maakt er deel uit van de meest vooruitgeschoven bunkerlijn en is deels ingewerkt in de borstwering van een loopgraaf, die langs de zuidwestelijke achterzijde van de bunker loopt.

Historisch overzicht

Duitse bunker, opgetrokken als onderdeel van de 'Nordabschnitt'. Deze Duitse stelling uit de Eerste Wereldoorlog behoorde tot de 'Stellung Antwerpen'. De 'Nordabschnitt' werd meer bepaald in 1917 aangelegd ten noordoosten van Antwerpen, tussen de Schelde stroomafwaarts en het kanaal van Schoten naar Turnhout. De stelling volgde min of meer het tracé van de buitenste fortengordel, gaande van Fort Stabroek, Schans Smoutakker, Fort Ertbrand, via het Mastenbos en Wolvenbos richting Fort Brasschaat, Schans Drijhoek en Fort Schoten, waar de stelling aansloot op de 'Turnhoutkanalstellung'.

De 'Nordabschnitt' bestond uit draadversperringen en een netwerk van loopgraven, waarin de meeste bunkers werden opgetrokken. Achter de voorste verdedigingslijnen werden nog bijkomende artilleriestellingen, mitrailleursteunpunten en commandoposten aangelegd. Net zoals de aanwezige forten en schansen werden enkele Belgische bunkers uit 1914 als verdedigingswerk in de 'Nordabschnitt' ingepast. De meeste bunkers werden opgetrokken volgens standaardontwerpen. Omwille van camouflage werden betonspatten aangebracht op die delen van de bunker, die niet met aarde of gras werden bedekt.

Deze bunker behoort tot het type 'U', wat volgens een legende bij een kaart van de 'Nordabschnitt' zou staan voor 'Unterschlupf für 18 Mann', een onderkomen voor 18 man. In Belgische inventarissen wordt dit type aangeduid met type VI. Het betreft een type bunker met een T-vormige plattegrond, met twee toegangen aan de achterzijde en één binnenruimte.

Deze bunker werd aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog aangepast, in het kader van de Versterkte Stelling Antwerpen. De bestaande forten en schansen van de voormalige Buitenlinie op de rechteroever werden uitgebouwd tot infanteriesteunpunten. Er werd onderzocht welke bunkers van de Nordabschnitt opnieuw in gebruik konden genomen worden. Aan sommige bunkers uit de Eerste Wereldoorlog werden er aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog bijkomende werken uitgevoerd : zo werden bepaalde bunkers uitgerust met Chardome-affuiten. Een dergelijk affuit bestond uit een glijboog, die op twee in de vloer gemetste stijlen was vastgemaakt, een specifieke plaat waarop een mitrailleur kon geplaatst worden en een spilschroef onderaan het schietgat. Zodoende kon de plaat rond de spil draaien. Zo’n affuit kon gebruikt worden voor Maximmitrailleurs of elk ander type mitrailleur of mitrailleurgeweer dat in gebruik was bij het Belgisch leger. Hiertoe werden bestaande openingen in bunkers uit de Eerste Wereldoorlog aangepast in functie van het gebruik als mitrailleurpost. Of er werden nieuwe openingen in oude bunkers gecreëerd. Bij sommige observatieposten werden betonlagen toegevoegd, als bijkomende bescherming van de openingen in de pantserplaat.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden de toegangen en andere muuropeningen bij vele bunkers dichtgemetseld, op bevel van de Duitse bezetter. 

Beschrijving

Militaire constructie uit gewapend beton. De bunker is voor een deel aangeaard. Op het dak is grasbegroeiing aanwezig. Het beton is gegoten tegen een houten bekisting. De randen van het dak en de hoeken zijn voor zover zichtbaar gebogen, behalve aan de (zuidwestelijke) achterzijde. Tegen de achtergevel zijn betonspatten aangebracht. Aan de achterzijde is één toegang dichtgemetseld, in de andere steekt er een (recente) metalen deur met invlieggleuf voor vleermuizen. Ter hoogte van de deuropeningen zijn ijzeren deurelementen bewaard.

Via een L-vormige gang en een tweede deuropening, waar ook ijzeren deurelementen zijn bewaard, kan de binnenruimte bereikt worden. Tegen het plafond van de bunker zitten gegolfde plaatijzers tussen stalen I-profielen. In de muren zitten verschillende nissen en openingen, terwijl er her en der ijzeren elementen aan of in de binnenmuren zijn bevestigd. In de noordelijke zijmuur werd een nieuwe opening gecreëerd, die naderhand is dichtgemetseld. Onderaan de opening is een spil aangebracht. Voor deze opening is een ijzeren glijboog op twee verticale stijlen voor chardome-affuit geplaatst.

  • Koninklijk Legermuseum Brussel, Fonds 185, doos 573: Nordabschnitt. Übersichtsplan, 1:25.000; Stellungsplan. Antwerpen-Nordfront-Turnhoutkanal, 1:40.000; Turnhoutkanal, 1:20.000; doos 952: Nord I, 1. Regimentabschnitt, Bataillonsabschnitt I & II, 1:2500.
  • DOSSCHE R., GHEYLE W., BOURGEOIS J., VAN EETVELDE V. & STICHELBAUT B. 2012: Zimmermann anno 2010. Inventarisatie en (omgevings)analyse van bovengronds bewaarde WO I-relicten van de Antwerpen-Turnhoutstellung, Universiteit Gent in opdracht van de Provincie Antwerpen, Dienst Erfgoed.
  • GHEYLE W. & BOURGEOIS I. 2013: Vergeten linies. Antwerpse bunkers en loopgraven door de lens van Leutnant Zimmermann (1918), deel 1 en deel 2, Streekgericht 3, Antwerpen.
  • GILS R. s.d.: Typeplans Duitse bunkers uit 1917 te Antwerpen, Vesting, Antwerpen.
  • GILS R. 2001: Vesting Antwerpen. Deel IV. Bunkers en bunkerstellingen (1914-1945), België onder de wapens 19, Erpe.
  • GILS R. & MELIS G. 2012: De Antitankgracht van de Vesting Antwerpen (met zes wandelingen), België onder de wapens 30, Erpe-Mere.

Auteurs: Decoodt, Hannelore
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)


Relaties

  • Is deel van
    Duitse bunkerlinie Nordabschnitt

  • Is deel van
    Kapellen

  • Is deel van
    Loopgraven en bunkers in het Mastenbos

  • Is deel van
    Loopgravensysteem tussen fort Ertbrand en fort van Brasschaat (Antwerpen-Turnhoutstellung)

  • Is deel van
    Militair erfgoed op de overgang van Scheldepolders naar Kempen


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Duitse bunker [online], https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/306027 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.