Gedenksite opgericht ter herinnering aan de Franse 87ste en 45ste infanteriedivisies.

Historiek

'Les Pépères' van de 87ste (territoriale) Divisie behoorden tot de oudere Franse lichtingen en waren in de omgeving van Boezinge ingezet omdat ze 'slechts' bedoeld waren als versterking voor het Belgische leger aan de IJzer. Het zouden echter vooral deze 'oudjes' zijn die, samen met de manschappen van de 45ste (Algerijnse) Divisie massaal het slachtoffer zouden worden van de eerste Duitse gasaanval (22 april 1915). Velen van hen waren afkomstig uit Bretagne.

Op 9 mei 1922 organiseerden 'Les Pépères' voor het eerst een bedevaart naar het slagveld van Boezinge. Tegelijk werd de verbroedering 'Les Pépères de Boesinghe' gesticht, die een gedenkplaat liet vervaardigen die tijdens deze eerste bedevaart in de noodkerk van Boezinge werd ingewijd.

Ondertussen waren de meeste Franse graven gerepatrieerd of overgebracht naar de Franse begraafplaats Notre Dame de Lorette. De Bretoenen hadden nood aan een plaats waar ze hun doden konden herdenken op de plaats waar ze gevallen waren. Hieruit vloeide het idee voort om een gedenkteken op te richten voor de Bretoense slachtoffers van de gasaanval. Als locatie werd herberg 'Het Verzet' uitgekozen, het centrum van de Franse sector in 1915. Dit kruispunt werd met 'Carrefour des Roses' aangeduid op militaire stafkaarten. Het kruispunt bevond zich net achter de frontlijn tijdens de Tweede Slag bij Ieper.

Een 16de-eeuwse Bretoense 'Calvaire' (pardon-kruis) uit Louargat (Côte d’Armor) werd overgebracht naar Boezinge. Jean-Baptiste Lebret, een landbouwer uit Ville-Bellanger (Hénansal) die de gasaanval overleefd had, schonk de dolmen (8000 kilo zwaar) en de menhirs. Op de grootste menhir is de oriëntatietafel aangebracht, op enkele andere staan onder meer de namen van de Franse garnizoensteden. Een Bretoens landschap werd geschapen met dennen, brem en heidekruid. De oriëntatietafel toont de posities van de verschillende militaire eenheden van de 87ste D.I.T. ('Division d'Infanterie Territoriale') en 45ste D.I. ('Division d'Infanterie') op 22 april 1915.

Het Bretoense gedenkteken werd ingehuldigd op 15 september 1929 door Mgr. Serrand, bisschop van St.-Brieuc en oud-aalmoezenier van de 87ste D.I.T. De calvarie raakte beschadigd tijdens de Tweede Wereldoorlog: het O.L.V.-beeld en het beeld van Maria-Magdalena verdwenen tijdens een beschieting in 1940. Jaren later bracht een anonieme briefschrijver de twee beelden terug. Toen alles weer hersteld was, werd de site op 6 juni 1971 opnieuw onthuld op initiatief van het gemeentebestuur van Boezinge en de heemkundige kring 'Iepers Kwartier'.

Tijdens een storm op 25 januari 1990 raakte het calvariekruis fel beschadigd: een vallende populier brak de top in 14 stukken. In opdracht van het Ieperse stadsbestuur werd het kruis hersteld door beeldhouwer Jef Dekeyser.

In 2007 werden enkele aanpassingswerken aan de site uitgevoerd. Door het toenemende verkeer in de Langemarkseweg en de uitbreiding van de industriezone enerzijds, en anderzijds de nabijheid van het fietspad op de oude spoorwegberm en de Poezelstraat, leek het aangewezen om de ingang tot het gedenkteken en de inrichting ervan naar de Poezelstraat te oriënteren. Hierdoor moest de verharding worden aangepast en moesten de menhirs worden verplaatst. Een deel van de brede haag werd gerooid, terwijl op een ander deel nieuwe struiken werden aangeplant. De hele herinrichting en de nieuwe aanplantingen gebeurden volgens ecologische principes: streekeigen plantgoed, onderhoudsarm (gebruik juteviltdoek om kruidgroei te verhinderen) en zuivere materialen. Er werden grote partijen rozenstruiken voorzien, als link met de naam 'Carrefour des Roses'. Er zouden nog bremstruiken en jeneverbes toegevoegd worden, als verwijzing naar het oorspronkelijke Bretoense landschap.

Beschrijving

Gedenksite te betreden via de Poezelstraat. Op de site zijn verschillende gedenktekens en relicten aanwezig.

Blikvanger is een Bretoens calvariekruis uit roze graniet, geplaatst op een grotere vierkante sokkel van ruw gehouwen rotsblokken en een kleinere met twee treden uit roze graniet. Op het eigenlijke kruis dat vrij hoog is, hangt een naïef gebeeldhouwde Christusfiguur, op de linkerarm van het kruis staat een vrouwenfiguur en rechts een moeder met kind.

Andere elementen zijn een dolmen en menhirs, waaronder negen kleinere exemplaren, een grotere rotsblok met tekstplaat en een hardstenen tafel met bronzen oriëntatieplaat.

Bij de toegang, op een rotsblok met tekstplaat uit wit marmer: "Sur le front Steenstrate, Langemark, St. Julien la 87me D.I.T. et la 45me D.I. Française ont subi le 22 Avril 1915 à 17 heures la première attaque allemande par les gaz asphyxiants","AR C'HENTAN ARGAD ALAMAN GANT AEZHENNOÙ MOUGUS ZO BET KASET WAR-RAOK D'AN 22 A VIZ EBREL 1915, DA 5 EUR D'ABARDAEZ, A-ENEP DA SOUDARDED AR 87 vet D.I.T. HAG AR 45 vet D.I., WAR DALBENN AR BREZEL STEENSTRATE-LANGEMARK-ST. JULIAAN", "Herinnering aan de 87e Fr. T.I.D. en de 45e Fr. I.D. die hier op 22 april 1915 te 17 u. de eerste gasaanval doorstonden". "Iepers kwartier", "Gemeente Boezinge".

De rechthoekige oriëntatieplaat op de ovale hardstenen tafel geeft de troepenbeweging van de Franse legereenheden aan, die belast waren met de verdediging van de sector, waar de eerste Duitse gasaanval gebeurd is op 22 april 1915. Opschriften van links naar rechts: bovenaan: "Table d'orientation; Troupes françaises; Chargées de la défense du Secteur sur lequel s'est produite la première attaque des Allemands par gaz asphyxiants le 22 avril 1915", "dressée; par le commandt. H. Tropé du 80e Ter.al."; links: "Groupement d'Elverdinghe. 87e. Division - Général Roy; 173e. Brigade; Colonel d'Escrienne; 73e. Régt. d'Infie. Territorle.; Lt. Colonel De Plas; 74e. Régt. d'Infie. Territorle. Lt. Colonel Chauvel", "174e. Brigade; Général Couillaud; 76e. Régt. d'Infie. Territorle.; Lt. Colonel Cordier; 79e. Régt. d'Infie. Territorle.; Lt. Colonel Barthélémy; 80e. Régt. d'Infie. Territorle. Lt. Colonel Turin", "Artillerie", "1 Groupe de 90 du 49e. R.A.T.", "1 Groupe de 90 du 50e. R.A.T.", "Artillerie Lourde du Groupement d'Elverdinghe", "1 Compagnie du Génie 10/3T.", "2 Escadrons du 24e. Régt. de Dragons"; rechts: "Groupement d'Elverdinghe", "45e. Division; Général Quiquandon; 90e. Brigade; Colonel Mordacq; 1er. Régt. de Tiraillrs. Algérs.", "2e. bis de Zouaves; Lt. Colonel de Ghizelles", "1er. Bon. d'Infie. légère d'Afrique; 3e. Bon. d'Infie. légre. d'Afque.", "91e. Brigade - Général Codet; 3e. bis. de Zouaves; Lt. Colonel Aubert; 7e. Régt. de Zouaves; Lt. Colonel Etienne", "Artillerie", "Lt. Colonel Fracque", "5e. Groupe de 75 d'Afrique", "1 Groupe de 75 du 52e. R.A.C.", "1 Groupe de 75 du 58e. R.A.C.", "Artillerie Lourde du Groupement d'Elverdinghe", "1 Groupe de Sections de Muns.", "1 Compagnie du Génie de marche du Maroc 17/1", "1 Régt. de Spahis auxiliaires", "Colonel de Jonchay". Links onderaan op de plaat: gravure met gevallen soldaat.

Op zes van de negen kleinere rotsblokken: "76 R.I.T. Vitre"; "73 R.I.T. Guingamp"; "74 R.I.T. St Brieuc"; "Genie Artillerie"; "80 R.I.T. St.-Lo"; "79 R.I.T. Granville".

Voor de aanplanting werd gekozen voor streekeigen soorten, die hier traditioneel voor de oorlog aanwezig waren: onder meer meidoornhagen, winterlinde (als symboolboom voor de vrede), hazelaar, kornoelje en wilde roos (verwijzing naar de naam 'Carrefour des Roses'). Via stevige houtkanten wordt gepoogd om de site af te schermen tegen de visuele verloedering langs de zijde van de Langemarkseweg (industriezone). Op de site zijn nog steeds Normandische appelbomen aanwezig (vermoedelijk 30 jaar geleden heraangeplant). Andere elementen die oorspronkelijk verwezen naar een Bretoens landschap (dennen, brem en heide) zijn nu nagenoeg volledig verdwenen, op één naaldboom na. Niettemin zou het de bedoeling zijn om enkele kleinere ‘Bretoense’ soorten met symbolische betekenis opnieuw aan te planten, waaronder bremstruiken en jeneverbes.

Hoogte 688 cm x breedte 2700 cm x diepte 2150 cm (geheel).

Locatie

Gelegen op het kruispunt Poezelstraat/Langemarkseweg, ten oosten van het kanaal Ieper-IJzer, op een plaats die "Carrefour des Roses" genoemd werd, op circa 1 km ten oosten van het dorp Boezinge en net ten zuiden van de voormalige spoorwegbedding Ieper-Langemark, waar het monumentje voor Ledwidge staat.

Historische achtergrond

'Les Pépères' behoorden tot de oudere lichtingen en waren in de omgeving van Boezinge ingezet omdat ze 'slechts' bedoeld waren als versterking voor het Belgische leger aan de IJzer. Het zouden echter vooral deze 'oudjes' zijn die, tesamen met de manschappen van de 45ste Algerijnse divisie, massaal het slachtoffer zouden worden van de eerste Duitse gasaanval (22 april 1915).

Op 9 mei 1922 organiseerden 'Les Pépères' voor het eerst een bedevaart naar het slagveld van Boezinge. Tegelijk werd de verbroedering 'Les Pépères de Boesinghe' gesticht, die een gedenkplaat liet vervaardigen, die tijdens deze eerste bedevaart in de noodkerk van Boezinge werd ingewijd. Hieruit vloeide het idee voort om een monument op te richten voor de Bretoense slachtoffers van de gasaanval. Als locatie werd herberg 'Het Verzet' uitgekozen, het centrum van de Bretoense sector in 1915, maar ook de plaats waar ze na de gasaanval eventjes tot adem konden komen. Dit kruispunt werd 'Carrefour des Roses' genoemd. In 1927 werd een 16de eeuwse Bretoense 'Calvaire' (pardon-kruis) uit Louargat (Côte d'Armor) overgebracht naar Boezinge. Een landbouwer uit Ville-Bellanger (Hénansal), Jean-Baptiste Lebret, die de gasaanval overleefd had, schonk de dolmen en de menhirs. Een Bretoens landschap werd geschapen met dennen, brem en heidekruid, en met een appelboom uit Normandië. De oriëntatietafel toont de posities van de verschillende militaire eenheden van de 87ste D.I.T. ('Division d'Infanterie Territoriale') en 45ste D.I. ('Division d'Infanterie') op 22 april 1915.

Het Bretoens monument werd ingehuldigd op 15 september 1929 door Mgr. Serrand, bisschop van St.-Brieuc en oud-aalmoezenier van de 87ste D.I.T. De calvarie raakte beschadigd tijdens de Tweede Wereldoorlog: het Onze-Lieve-Vrouwbeeld en het beeld van Maria-Magdalena verdwenen tijdens een beschieting in 1940. Jaren later bracht een anonieme briefschrijver de 2 beelden terug. Toen alles weer hersteld was, werd de site onthuld op initiatief van het gemeentebestuur van Boezinge en de heemkundige kring 'Iepers Kwartier', op 6 juni 1971.

Beschrijving

Binnen een halfcirkelvormige haag en enkele groepjes naaldbomen staat er een geheel aan gedenktekens. Het complex wordt vooraan afgesloten door een reeks van 9 kleine granieten rotsblokken waarvan 6 met opschriften. In het midden een grotere rotsblok met tekstplaat. Rechts ligt een fragment van een echte dolmen met dekplaat. Een hardstenen tafel draagt een bronzen oriëntatieplaat. Helemaal achteraan in het midden rijst een Bretoense calvarie uit roze graniet op. Hij is geplaatst op een grotere vierkante sokkel van ruw gehouwen rotsblokken en een kleinere met twee treden uit roze graniet.

Op het eigenlijke kruis dat vrij hoog is, hangt een naïef gebeeldhouwde Christusfiguur, op de linkerarm van het kruis staat een vrouwenfiguur en rechts een moeder met kind.

Op de granieten rotsblokken vooraan staat van links naar rechts: 'Genie Artillerie'; '79 R.I.T. Granville'; '80 R.I.T. St.-Lo'; '73 R.I.T. Guingamp'; '74 R.I.T. St Brieuc'; '76 R.I.T. Vitre'. Rotsblok met tekstplaat uit wit marmer: 'Sur le front Steenstrate, Langemark, St. Julien la 87me D.I.T. et la 45me D.I. Française ont subi le 22 Avril 1915 à 17 heures la première attaque allemande par les gaz asphyxiants','AR C'HENTAN ARGAD ALAMAN GANT AEZHENNOÙ MOUGUS ZO BET KASET WAR-RAOK D'AN 22 A VIZ EBREL 1915, DA 5 EUR D'ABARDAEZ, A-ENEP DA SOUDARDED AR 87 vet D.I.T. HAG AR 45 vet D.I., WAR DALBENN AR BREZEL STEENSTRATE-LANGEMARK-ST. JULIAAN', 'Herinnering aan de 87e Fr. T.I.D. en de 45e Fr. I.D. die hier op 22 april 1915 te 17 u. de eerste gasaanval doorstonden'. 'Iepers kwartier', 'Gemeente Boezinge'.

De rechthoekige oriëntatieplaat op de ovale hardstenen tafel geeft de troepenbeweging van de Franse legereenheden aan, die belast waren met de verdediging van de sector, waar de eerste Duitse gasaanval gebeurd is op 22 april 1915. Opschriften van links naar rechts: bovenaan: 'Table d'orientation; Troupes françaises; Chargées de la défense du Secteur sur lequel s'est produite la première attaque des Allemands par gaz asphyxiants le 22 avril 1915', 'dressée; par le commandt. H. Tropé du 80e Ter.al.'; links: 'Groupement d'Elverdinghe. 87e. Division - Général Roy; 173e. Brigade; Colonel d'Escrienne; 73e. Régt. d'Infie. Territorle.; Lt. Colonel De Plas; 74e. Régt. d'Infie. Territorle. Lt. Colonel Chauvel', '174e. Brigade; Général Couillaud; 76e. Régt. d'Infie. Territorle.; Lt. Colonel Cordier; 79e. Régt. d'Infie. Territorle.; Lt. Colonel Barthélémy; 80e. Régt. d'Infie. Territorle. Lt. Colonel Turin', 'Artillerie', '1 Groupe de 90 du 49e. R.A.T.', '1 Groupe de 90 du 50e. R.A.T.', 'Artillerie Lourde du Groupement d'Elverdinghe', '1 Compagnie du Génie 10/3T.', '2 Escadrons du 24e. Régt. de Dragons'; rechts: 'Groupement d'Elverdinghe', '45e. Division; Général Quiquandon; 90e. Brigade; Colonel Mordacq; 1er. Régt. de Tiraillrs. Algérs.', '2e. bis de Zouaves; Lt. Colonel de Ghizelles', '1er. Bon. d'Infie. légère d'Afrique; 3e. Bon. d'Infie. légre. d'Afque.', '91e. Brigade - Général Codet; 3e. bis. de Zouaves; Lt. Colonel Aubert; 7e. Régt. de Zouaves; Lt. Colonel Etienne', 'Artillerie', 'Lt. Colonel Fracque', '5e. Groupe de 75 d'Afrique', '1 Groupe de 75 du 52e. R.A.C.', '1 Groupe de 75 du 58e. R.A.C.', 'Artillerie Lourde du Groupement d'Elverdinghe', '1 Groupe de Sections de Muns.', '1 Compagnie du Génie de marche du Maroc 17/1', '1 Régt. de Spahis auxiliaires', 'Colonel de Jonchay'. Links onderaan op de plaat: gravure met gevallen soldaat.

H. 688 cm x Br. 2700 cm x D. 2150 cm (geheel)

Bretoens oorlogsmonument, gelegen op de hoek bij de Poezelstraat. Begraasde en beboomde parterre, afgezet met haag, waarop een 16de-eeuwse calvarie van roze graniet, afkomstig uit Louargat; een dolmen, afkomstig van Ville-Bellanger en Hénansal; verscheidene menhirs, onder meer met opschrift: "Herinnering aan de 87 Fr. T.I.U. en de 45 Fr. I.D. die hier op 22 april 1915 te 17u de eerste gasaanval doorstonden" met analoge Franse tekst, andere menhir bekroond met oriëntatietafel, waarop aanduiding van verschillende posities, ingenomen door Bretoense regimenten op 22 april 1915.