erfgoedobject

Duitse verdedigingslijn met bunkers

bouwkundig element
ID
306315
URI
https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/306315

Juridische gevolgen

Beschrijving

Stuk verdedigingslijn met bunkers en loopgraven, die grotendeels onder aarde of zand zijn gebracht, waarop later een pad is aangelegd. Deze zone, die nu deel uitmaakt van het openbaar domein 'Den Uitlegger', wordt aan westelijke zijde begrensd door de voormalige militaire spoorlijn tussen Fort Kapellen en Fort Brasschaat (ten oosten van Heidestraat-Zuid in Kapellen) en aan oostelijke zijde door Oude Gracht (Brasschaat). Voornamelijk aan de zuidelijke zijde van het pad zijn er langgerekte vijvers.

Dit stuk verdedigingslijn werd tijdens de Eerste Wereldoorlog aangelegd als onderdeel van de 'Nordabschnitt', een Duitse stelling die op zijn beurt behoorde tot de 'Stellung Antwerpen'. De 'Nordabschnitt' werd meer bepaald in 1917 aangelegd ten noordoosten van Antwerpen, tussen de Schelde stroomafwaarts en het kanaal van Schoten naar Turnhout. De stelling volgde min of meer het tracé van de buitenste fortengordel, gaande van Fort Stabroek, Schans Smoutakker, Fort Ertbrand, via het Mastenbos en Wolvenbos richting Fort Brasschaat, Schans Drijhoek en Fort Schoten, waar de stelling aansloot op de 'Turnhoutkanalstellung'.

De 'Nordabschnitt' bestond uit draadversperringen en een netwerk van loopgraven, waarin de meeste bunkers werden opgetrokken. Achter de voorste verdedigingslijnen werden nog bijkomende artilleriestellingen, mitrailleursteunpunten en commandoposten aangelegd. Net zoals de aanwezige forten en schansen werden enkele Belgische bunkers uit 1914 als verdedigingswerk in de 'Nordabschnitt' ingepast. De meeste bunkers werden opgetrokken volgens standaardontwerpen. Omwille van camouflage werden betonspatten aangebracht op die delen van de bunker, die niet met aarde of gras werden bedekt.

Ook in het domein 'Den Uitlegger' werden in 1917 bunkers en loopgraven van de 'Nordabschnitt' aangelegd. 'Den Uitlegger' is een onderdeel van het historisch domein Oude Gracht, dat werd genoemd naar een landmeter (een 'uitlegger' van een meetstok) die het domein een aantal jaren bewoonde. In 1923 liet familie de Bunghe de loopgraven en bunkers in het domein onder een dikke laag aarde/zand begraven. Bij deze graafwerkzaamheden ontstonden langgerekte vijvers met een grillig patroon. 'Den Uitlegger' kwam in 1983 in het bezit van de Vlaamse Gemeenschap en werd ingericht als park. Nu loopt er een fiets- en wandelpad over de bunkers en loopgraafstructuren.

De bunkers en loopgraven maakten deel uit van de meest vooruitgeschoven lijn van de 'Nordabschnitt'. Vandaag de dag zijn de meeste bunkers en loopgraven binnen de afgebakende zone volledig onder de aarde of het pad verdwenen. Bij enkele bunkers is er nog wat van het betonnen dak zichtbaar. In de zone, zoals hier afgebakend, zouden er oorspronkelijk twintig bunkers zijn opgetrokken, waarvan twaalf bunkers van het type VI (U), vier observatieposten van het type IX (IB), één mitrailleurspost van het type IV (MG), één grote schuilplaats van het type VII (U Tr), twee commandoposten van het type XVII (Zf). Ten slotte werd er ook een Belgische bunker uit 1914 in de stelling geïntegreerd en wat aangepast (onder meer toevoeging van reliëf op de achtermuur). Een algemene beschrijving van deze bunkertypes kan hier teruggevonden worden.

  • Koninklijk Legermuseum Brussel, Fonds 185, doos 573: Nordabschnitt. Übersichtsplan, 1:25.000; Stellungsplan. Antwerpen-Nordfront-Turnhoutkanal, 1:40.000; Turnhoutkanal, 1:20.000; doos 952: Nord I, 1. Regimentabschnitt, Bataillonsabschnitt I & II, 1:2500.
  • DOSSCHE R., GHEYLE W., BOURGEOIS J., VAN EETVELDE V. & STICHELBAUT B. 2012: Zimmermann anno 2010. Inventarisatie en (omgevings)analyse van bovengronds bewaarde WO I-relicten van de Antwerpen-Turnhoutstellung, Universiteit Gent in opdracht van de Provincie Antwerpen, Dienst Erfgoed.
  • GHEYLE W. & BOURGEOIS I. 2013: Vergeten linies. Antwerpse bunkers en loopgraven door de lens van Leutnant Zimmermann (1918), deel 1 en deel 2, Streekgericht 3, Antwerpen.
  • GILS R. s.d.: Typeplans Duitse bunkers uit 1917 te Antwerpen, Vesting, Antwerpen.
  • GILS R. 2001: Vesting Antwerpen. Deel IV. Bunkers en bunkerstellingen (1914-1945), België onder de wapens 19, Erpe.
  • Informatie meegedeeld door Jean Rijlant (19 mei 2018).

Auteurs: Decoodt, Hannelore
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)


Relaties

  • Is deel van
    Brasschaat

  • Is deel van
    Duitse bunkerlinie Nordabschnitt

  • Is deel van
    Kapellen

  • Is deel van
    Loopgravensysteem tussen fort Ertbrand en fort van Brasschaat (Antwerpen-Turnhoutstellung)


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Duitse verdedigingslijn met bunkers [online], https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/306315 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.