De gehuchtskern van Westerlo-Heultje bestaat uit een gaaf bewaard door dezelfde architect ontworpen geheel van rondom een plein gelegen hoofdgebouwen die een architecturaal ensemble vormen in een eenvoudige neogotische of neotraditionele baksteenarchitectuur.

Westerlo-Heultje is een voorbeeld van een nieuw in de 19de eeuw ontstaan landelijk gehucht dat onder impuls en met financiële bijdrage van het plaatselijke mecenaat gesticht werd en uitgroeide tot een zelfstandige dorpsgemeenschap met een eigen parochiale en sociale infrastructuur. Het ensemble bevat een kerk, pastorie en parochiecentrum rondom een centraal plein dat samen met de verderop gelegen klooster annex school (Gravin de Merodestraat) de gehuchtskern van Westerlo-Heultje sterk karakteriseert, domineert en structureert.

Ontstaans- en bouwgeschiedenis

Heultje, inmiddels een gehucht in het zuidwestelijk deel van de gemeente Westerlo, bestond tot ver in de 19de eeuw uit onontgonnen heidegrond. In 1764 werden Hoog-Heultje en het laathof op de Stippelberg, beschouwd als weinig waardevol gebied, door de heerlijkheid Westmeerbeek afgestaan aan de familie de Merode. Het was vooral door toedoen van gravin Jeanne de Merode (1853-1944) dat de huidige dorpskern tot stand werd bracht. Onder haar impuls en met haar financiële steun, werden in 1896-1898 aan het dorpsplein de Sint-Carolus Borromeuskerk en de pastorie gebouwd, in 1914-1922 het parochiecentrum en het klooster annex meisjesschool. De patroonheilige van de kerk is een herinnering aan graaf Karel de Merode-Westerloo, vader van gravin Jeanne de Merode, stuwende kracht in de ontwikkeling van Heultje. Architect P. Langerock (1859-1923), ‘huisarchitect’ van familie de Merode, werd belast met de bouw van de kerk (het ontwerp dateert van juni 1895) en pastorie (het ontwerp dateert van juli 1895) die bij koninklijk besluit van 3 augustus 1896 werd toegestaan. De beëindiging van de werken werd op 2 februari 1898 vastgesteld.

Destijds wilden of mochten vele meisjes niet naar de gemengde gemeenteschool in Heultje en bleven naar de vrije nonnenschool van Zoerle gaan. Gravin Jeanne de Merode liet in de periode 1914-1922 in het centrum van Heultje een parochiecentrum en een klooster annex school (meisjes- en kleuterschool) bouwen, eveneens naar ontwerp van P. Langerock. De zusters annonciaden van Huldenberg namen er hun intrek. Ter bevordering van de tewerkstelling van jonge meisjes richtte ze in 1930 naast het klooster een tapijtfabriek op. Deze sloot haar deuren reeds in 1936 wegens gebrek aan werksters en werd verbouwd tot klaslokalen, inmiddels zijn het lokalen voor polyvalent gebruik (kinderopvang, jeugdbeweging ...).

Omstreeks 1995 werd het plein heraangelegd met onder meer een nieuwe verharding en nieuwe beplantingen. In 1998-1999 werden van de kerk zowel het exterieur (daken, gevels gereinigd en hervoegd, monelen en plint hersteld en waar nodig vervangen, glasramen niet) als het interieur (opnieuw geschilderd, elektriciteit, verlichting) gerestaureerd onder leiding van architect Willem Van Dyck (Westerlo). Het parochiecentrum werd omstreeks 2003 gerenoveerd naar ontwerp van architect Eddy Maes (Westerlo).

Beschrijving

Heultjedorp, het centrum van het gehucht, bestaat uit een heraangelegd, deels beplant en beboomd (beuk, plataan, linde), deels geplaveid rechthoekig plein, ten oosten begrensd door de kerk en ten westen, recht tegenover de kerk, door de pastorie (Processieweg nummer 1/hoek Pastorijstraat). Het parochiecentrum bevindt zich aan de noordzijde van het plein (Heultjedorp nummer 2/hoek Processieweg, thans genaamd de Merodezaal), het voormalige klooster annex meisjesschool (thans gemeentelijke basisschool) is verderaf gelegen, ten zuiden, in de Gravin de Merodestraat.

Aan de westzijde van het plein werd een natuurstenen monument (arduin en witte steen) voor de gesneuvelden van de Eerste Wereldoorlog opgericht met links een Mariabeeld (1928), rechts een Heilig Hartbeeld met volgende chronogram op de sokkel “PRIESTER JUBILEUM/L. GEVELERS/ACHTBARE HERDER/PAROCHIE HEULTJE” (1925) CHRISTUS TRIOMFEERE/CHRISTUS HEERSCHE/NU-ALTIJD-OVERAL” (1928); beide beelden zijn witgeschilderd en op een hoge zuil en sokkel van natuursteen en/of gewapend beton geplaatst.