De kern van Gutschoven behield een historisch stabiele dorpsstructuur. De zone omheen de kerksite behield de straatdorpstructuur die al op de Ferrariskaart is geregistreerd, met vierkantshoeves en kleinere complexen met hun respectievelijke tuinen in een soort lintbebouwing. De dorpsstructuur volgt op de oostelijke valleirand de loop van de Wijerbeek (één van de beken die in de Herk samenvloeien), waaraan de nederzetting waarschijnlijk ontstond.

Naast de kerk, die als vaste waarde verschijnt, prijken de meeste van de centrumhoeves al op de Ferrariskaart: de hoeve Wijngaardstraat 1 als semigesloten complex, Nieuwe Steenweg 210, 211 en 212 als volwaardige vierkantshoeves. Nieuwe Steenweg 213 was nog L-vormig, Wijngaardstraat 1A-C nog U-vormig met open rechterflank. Nieuwe Steenweg 220 werd slechts als monovolume weergegeven. Naar het midden van de 19de eeuw toe kunnen een aantal evoluties worden waargenomen: Wijngaardstraat 1A-C wordt omstreeks 1840 geregistreerd als U-vormig met open straatzijde, Nieuwe Steenweg 213 als vierkantshoeve, Nieuwe Steenweg 220 evolueerde omstreeks 1853-55 tot semi-gesloten complex. Uit de tweede helft van de 19de eeuw dateren volgende evoluties: Nieuwe Steenweg 208 werd omstreeks 1872 gebouwd, Wijngaardstraat 1A-C werd nog aangepast. Het gemeentehuis-school, Nieuwe Steenweg 216, werd opgetrokken omstreeks 1893 en is als getuige van het typische 19de -eeuwse fenomeen om dorpen van moderne infrastructuur te voorzien, het enige wezenlijk nieuwe element, en dan nog aangepast aan de klassieke dorpsstructuur.

De meeste gebouwen behielden een klassieke, vermoedelijk doorheen elke individuele bouwgeschiedenis stabiele volumetrie. Qua materiaal en techniek kunnen hierin volgende bijzonderheden worden vermeld:

• Behalve in de kerk, met de romaanse westtoren, is de bouwmassa ouder dan de 18de eeuw beperkt tot details: een silexplint en sporen van kruiskozijnen in Nieuwe Steenweg 210, een bakhuis met hoog 17de -eeuws profiel bij Wijngaardstraat 1.
• Enkele gebouwen behielden vakwerksporen: de schuur van Wijngaardstraat 1 behield een skeletstructuur, het schuurvolume van Nieuwe Steenweg 208 moet door een vakwerkstructuur zijn bepaald, Nieuwe Steenweg 211 behield een vakwerk-achtergevel met dubbel ankerbalkgebint en lemen vullingen, de schuur van Nieuwe Steenweg 220 is een gedeeltelijk versteend vakwerkvolume, sommige onderdelen van Nieuwe Steenweg 212 lijken op vakwerkvoorgangers te zijn gebaseerd. Het vakwerk moet blijkens de uiteenlopende voorgeschiedenis van de panden uit verschillende periodes dateren.
• Het 18de -eeuws materiaal is prominent in de kerk (schip en koor) en Nieuwe Steenweg 210 (woonhuis- en achtervleugel), maar verder is de links onrechtstreeks: Wijngaardstraat 1 kan slechts via een gevelsteen met de periode worden gelieerd, Nieuwe Steenweg 212 slechts volumetrisch en in bepaalde details als een deuromlijsting.
• Het gros van de boerderijen werd beslissend verbouwd in de 19 de eeuw: Wijngaardstraat 1 werd in verschillende stadia tot zijn huidige toestand gebracht, de straat- en rechtervleugel van Nieuwe Steenweg 210 werd in de late 19de eeuw verbouwd, Nieuwe Steenweg 211, waarvan uiteindelijk slechts twee vleugels bewaard bleven, werd in de late 19de tot vroege 20ste eeuw verbouwd, alsook Nieuwe Steenweg 212, dat wel vierkantshoeve bleef. Van de hoeve Wijngaardstraat 1A-C bleven een straatvleugel en linkervleugel bewaard in laat-19de -eeuwse sobere baksteenstijl. Nieuwe Steenweg 208, 213 en 220 zijn 19de -eeuws en behielden in mindere of meerdere mate hun tijdscachet.

Niet alleen de individuele gebouwen vertonen een hoge historische gaafheid en authenticiteit, maar ook hun onderlinge spreiding, in lintbebouwing, alternerend met tuinen en boomgaarden. Ook dit wordt vanaf de Ferrariskaart gemarkeerd. De terreinen bleven niet alleen in de meeste gevallen onbebouwd, maar behielden ook vaak hun oorspronkelijke functie én de traditionele afbakening met hagen, waaronder de expliciet vermeldenswaardige gele kornoeljehaag rond de tuin van Nieuwe Steenweg 210. Vooral aan de noordzijde van Nieuwe Steenweg en Wijngaardstraat verleent het reliëf daarenboven een extra dimensie aan de samenhang: de hoeves zijn op het lagere straatpeil gericht, terwijl de aangrenzende tuinen en boomgaarden hun oude helling behielden, die aan straatzijde veelal expliciet is afgedamd met muren, waardoor een monumentale, aaneengesloten straatwand wordt gevormd.