Het commiezenhuisje werd rond 1865 opgericht in opdracht van de Staat als een van tolhuis voor de nabijgelegen Antwerpse Poort, een onderdeel van de 19^de-eeuwse vestigingsgordel (stadsomwalling en poorten) rond Diest.

Historiek

Op de kaart van het primitief kadaster is het perceel van het latere commiezenhuisje nog onbebouwd. Wel vermeldt de kaart de ‘Antwerpsche Poort’ ten noordwesten. De nieuwe vestiging werd aangelegd tussen 1837 en 1844 met een ravelijn ter hoogte van de (oude) Antwerpse Poort. Tijdens deze bouwcampagne,  in 1838, werd het perceel gewijzigd. Reeds bestaande huizen en percelen ten zuiden van het perceel verdwenen volledig voor de fortificatie. De Atlas der Buurtwegen (circa 1840) en de Poppkaart (1842-1879) vertonen ten noorden van de ‘Zwarte Beek’ eenzelfde onbebouwde toestand als het primitief kadaster. Volgens de legger is het perceel een ‘Fortificatie’ en ‘Domeinen van den Staet’ (Popp).

Een mutatieschets uit 1865 beschrijft en toont een ‘Nouvelle Construction’ ter hoogte van het huidige pand, in opdracht van de Staat. Op een postkaart uit 1902-1903 is een deel van de Antwerpse poort te zien, met in de verte het commiezenhuisje. De fortificatie werd tussen 1904 en 1930 ontmanteld. Een postkaart toont reeds in 1906 de omvorming van het tolhuisje naar een café, met opschrift op de voorgevel ‘Au pavillion de la station (?)’. Het pand kende een uitbreiding in de zuidoostelijke hoek rond 1950. Een bezoek ter plaatse bevestigde een aanbouw in snelbouwbaksteen, maar deze is recenter en aanzienlijk groter dan de weergave van de mutatieschets in 1950. Tijdens de tweede helft van de 20^ste eeuw werd het commiezenhuisje in gebruik genomen als woning en daarna als opslagplaats voor de stad Diest. Het pand staat reeds enkele jaren leeg. Het is onduidelijk wat de laatste functie van het gebouw geweest is voor de huidige leegstand.

Beschrijving

Het zogenaamde commiezenhuisje is een vrijstaand onderkelderd pand van vier traveeën en één bouwlaag onder een zadeldak met Vlaamse pannen. De bakstenen gevels zijn gemetseld in staand verband en wit geschilderd, op gepikte plint.      

De voorgevel toont drie rechthoekige, beluikte vensters en een rechthoekige deur met bovenlicht in de vierde travee. De vensters zijn voorzien van een eenvoudige hardstenen lekdrempel en in de muren zijn verankerde metalen luikhouders te zien. Tussen het tweede en derde venster is er een, thans onvolledige, gietijzeren haak aanwezig, waaraan oorspronkelijk een straatlantaarn hing. De linkerzijgevel is blind. Aan de linkerzijde van de zijgevel is een hedendaagse aanbouw in snelbouwsteen die doorloopt tot voorbij de achtergevel. De rechterzijde van de zijgevel toont de sporen van een vroegere aanbouw. Op dit deel van de gevel zijn nog verschillende ijzeren haken in de muur zichtbaar wat mogelijk duidt op een invulling als garage of stockageplaats.

De achtergevel van het huis toont langs de rechterzijde de achterbouw die reeds aangehaald werd bij de linkerzijgevel. Links in de achtergevel is een venster zichtbaar met één resterend luik, ook hier zijn de metalen luikhouders nog zichtbaar. Een gat in de zwart geschilderde plint van de achtergevel geeft blijk van een kelderverdieping. De rechterzijgevel beschikt over drie vensters waarvan de twee rechtse dichtgemaakt zijn. Alle openingen zijn evenwel voorzien van een hardstenen lekdrempel. Deze zijgevel is fel overwoekerd maar is wel de enige van de gevels die bepleisterd is.