De iets achterin gelegen Panishoeve of Princenwinning is een statige gesloten hoeve met neoclassicistische elementen die in huidige vorm dateert uit het midden van de 19^de eeuw.  Bewoning op de site is reeds gekend sinds de 14^de eeuw. De hoeve kreeg haar huidige vorm rond 1845. De site bestaat uit een gesloten vierkant binnenerf met woonhuis, toegangspoort, stallen, dwarsschuur en opslagruimten. Langs de straatzijde bevindt zich een tweede dwarsschuur.

Historiek

De eerste verwijzing naar de Panishoeve gaat volgens de literatuur terug tot 1385, toen ze onder de Heren van Diest viel. De toenmalige hoeve bevond zich noordelijker dan de huidige hoeve, dichter bij de Velpe. De castrale motte was vermoedelijk toegankelijk via een poortgebouw, aan de overzijde van een kunstmatige gracht die vooral fungeerde als statussymbool. De hoeve werd aan het einde van de 14^de eeuw bezit van Thomas II van Diest via zijn echtgenote Catharina van de Weyer, dochter van Arnold II van de Weyer en Maria van Kersbeke. Het cijnsboek beschrijft in dezelfde periode de eigendom als ‘’s Heerenhof’ of ‘Baronhof’ met slotgracht.

In 1566 zorgden plunderingen door Spaanse troepen in de aanloop van de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648) voor een volledige vernieling van de hoeve. De hoeve was toen in bezit van Willem van Oranje, wat resulteerde in de naamsverandering naar ‘Princenwinninghe’, en ging na zijn overlijden in 1584 over naar zoon Filips-Willem van Oranje. Rond 1600 werd de hoeve verkocht aan een zekere Jan Cools. Tussen 1600 en 1748 wisselde de hoeve regelmatig van eigenaar onder andere de familie de Croeser, graaf Antoine-Gilles van Tollet, Markies van Prié, de Familie Fraula en Jeanne Jaupin. De constante bewoning indiceert een heropbouw na de verwoesting van 1566. Baron de Man van Attenhove kocht de hoeve in 1748. De Villaretkaart (1745-1748) toont in die periode vier vrijstaande volumes rond een centraal erf met klein centraal volume. Er is geen sprake van een ringgracht.

In 1760 werd ten zuiden van de oude site een nieuwe hoeve opgetrokken, de ‘Paenhuyshoeve’ of ‘Panishoeve’. Jaartalankers in de noordelijke gevel van het huidige woonhuis geven bevestigen dit. Baron de Man liet verschillende lanen met bomen aanleggen, onder andere een rechtstreekse verbinding naar de kerk van Hoeleden. De Ferrariskaart (1771-1778) toont dat deze nieuwe hoeve bestond uit twee aparte volumes met een noord-zuidoriëntatie. Het westelijke gebouw is U-vormig, het oostelijke gebouw is een L-vorm beide georiënteerd naar het oosten. Aan de noordelijke gevel van de westelijke volume grenst een circulaire site met walgracht met een enkel rechthoekig volume. Dit volume is vermoedelijk het noordelijke volume van vier vleugels de voormalige ‘Princenwinninghe’. Verder ten noordoosten van de walgracht, op de oever van de Velpe is een klein vierkantig volume gekarteerd. Uit kadasteroptekeningen uit 1845 kan worden opgemaakt dat het dienst deed als brouwerij. Op de kaart wordt de gehele site aangeduid als ‘Ch^au de Holede’ en is bereikbaar via de huidige Hoeledensebaan via een dreef met aan weerszijde een bomenrij.

Het primitief kadasterplan (1830-1834) toont ongeveer eenzelfde situatie als de Ferrariskaart. Het volume binnen de walgracht is gedecimeerd, de L-vorm van de oostelijke vleugel is verdwenen, de noordelijke vleugel van het westelijke volume is ingekort en de kaart toont een nieuw rechthoekig volume ten zuiden van het oostelijke volume, aan de ‘Weg van Thienen naar Haalen’. De huidige gesloten hoeve kwam tot stand in 1841 na grondige verbouwingen door eigenaar Josephus-Alexander Gautier, de toenmalige burgemeester van Hoeleden. Tijdens de eerstesteenlegging werd een steen boven de toegangspoort ingemetseld met het opschrift ‘Primum lapidem posuit anno salutis 8 juli 1841’. De verbouwingswerken duurden tot 1843 en hielden een uitbreiding en grondige verbouwing in van het woonhuis dat een (neo)classicistische voorgevel kreeg. Er werd tevens een connectie gemaakt met het bestaande dwarse zuidelijke volume zodat een poortgebouw ontstond. De westelijke vleugel bleef onveranderd maar werd verbonden met de bestaande oostelijke vleugel. Het binnenhof werd vermoedelijk verhoogd aangezien de dorpel van de 18^de-eeuwse toegangsdeur in de westvleugel lager gelegen is dan het niveau van het binnenplein. De brouwerij aan de Velpe werd gesloopt. De activiteiten verhuisden naar een ruimte in de noordelijke vleugel.

Na het overlijden van Josephus-Alexander Gautier in 1860 ging de hoeve over op dochter Clementine Gaut(h)ier en echtgenoot Prosper le Grand. De Panishoeve bleef tot 1935 in bezit van de familie le Grand. Vanaf ongeveer de helft van de 19de eeuw pachtte het echtpaar Ludovicus Mathieu Raymaekers en Catharina Elisabeth Kemerlinckx de hoeve als landbouwbedrijf en brouwerij. Catharina Kemerlinckx was de dochter van Georges Kemerlinckx en Elisabeth Vandenhove van de ouderlijke hoeve Kemerlinckx in het naburige Miskom. Raymaekers was burgemeester van Hoeleden tussen 1870 en 1882. Nog onder familie Le Grand werd in 1915 het dak van het woonhuis (zuidvleugel) vervangen. Het jaartal werd met roodbruine pannen ingewerkt in het zwarte dakvlak. Het is niet duidelijk of er tegelijkertijd nog andere werken werden uitgevoerd.

De brouwerijactiviteiten werden rond 1930 gestaakt. In 1935 werd hoeve verkocht aan de familie de Cherisy die ze op haar beurt in 1952 doorverkocht aan senator Petrus Franciscus Francen. Na zijn overlijden in 1972 werd de hoeve verkocht aan de familie Huys. In de jaren 1970 werd het woonhuis grondig gerenoveerd. Enkele oostelijke woonvertrekken werden verbouwd tot varkensstal. Hiervoor werden oorspronkelijke vensters in de voorgevel verkleind of volledig gedicht. De woning werd verkleind Ook de noord- en oostvleugel deden dienst als varkensstallen. Het landbouwbedrijf werd in 1983 uitgebreid met een sleufsilo en in 1989 met een aanbouw aan de noordoostelijke hoek en apart bijgebouw (schuur), dat dienst deed als aardappelbewaarplaats, ten noordwesten van de hoeve. Vanaf 2001 focuste het landbouwbedrijf zich volledig op de aardappelteelt, en werden de varkensstallen omgevormd voor opslag. De kadastrale afbakening van de voormalige motte en dus de site an sich verdween simultaan met de bouwwerken.

Beschrijving

Monumentale gesloten hoeve, opgetrokken uit witgeschilderde baksteen, gedeeltelijk bedekt met wit pleisterwerk onder pannen zadeldaken. De binnenkoer wordt gekenmerkt door centrale mestvaalt, die nu dienst doet als groenplantsoen met verharding errond. De hoeve bevindt zich op circa 85 meter afstand van de Hoeledensebaan. De site wordt in het noorden begrensd door de Velpe.

De zuidoostelijk georiënteerde vleugel, parallel aan de straatzijde, omvat het woonhuis (met gedeeltelijke voormalige varkensstal) en het poortgebouw. Rechts van het poortgebouw is een schuur dwars op het vierkant aangebouwd.  De noordoostelijke en noordwestelijke vleugels worden gevormd door stallen en opslagruimten, de zuidwestelijke vleugel door een dwarsschuur. Achter de gesloten hoeve werden in functie van de huidige bedrijfsvoering sinds 1989 twee loodsen aangebouwd en twee vrijstaande volumes tussen de oever van de Velpe en de noordwestelijke flank opgericht.

De zuidoostelijke vleugel telt elf traveeën en twee en een halve bouwlaag onder een pannen zadeldak. Op het zwart pannendak is met rode pannen het jaartal 1915 ingebracht, het jaar van de restauratie van het gebouw. Het in kern 18^de-eeuwse boerenburgerhuis beslaat sinds de renovatie midden jaren zeventig de zes westelijke traveeën. De gevel wordt geopend door beluikte rechthoekige vensters, op de begane grond gevat in een hardstenen omlijsting. De rechthoekige mezzaninovensters zijn voorzien van luiken. De in 1841 toegevoegde eerste vijf oostelijke traveeën hebben sinds de renovatie tot varkensstal midden jaren zeventig op het gelijkvloers half dichtgemaakte vensters met centraal een vierkant venster. De eerste drie traveeën hebben blinde bovenvensters. Het schrijnwerk werd vernieuwd. De tiende travee bevat de voordeur, gevat in een hardstenen, geprofileerde schouderboogomlijsting. De sober uitgewerkte erfgevel wordt gemarkeerd door de jaarankers 1760, eenvoudige rechthoekige muuropeningen, een rondboogdeurtje in een kalkzandstenen omlijsting met imposten en sluitsteen en een recenter ingebrachte garagepoort aan de rechterzijde.

Het poortgebouw sluit rechts aan op de woning en telt anderhalve bouwlaag onder pannen zadeldak. De poort is segmentboogvormig en kent een omlijsting uitgevoerd in een lichte gobertangesteen, met hoek- en negblokken. Links van de poort is een dichtgemaakte vensteropening en rechts een recente garagepoort. De tweede bouwlaag, boven de natuurstenen druiplaag, kent twee halfronde zoldervensters, dichtgemaakt met houten luiken.

Rechts van het poortgebouw bevindt zich een vooruitspringende dwarsschuur met een zwart geschilderde plint en centraal een grote segmentboogpoort, thans ingevuld door een recente sectionale poort. Links van de middelste poort is een twee schuifpoort met daarboven een rechthoekig venster. De zijgevel is blind met uitzondering van een schuifpoort aan de rechterzijde. Bovenaan zijn drie dichtgemaakte uilengaten zichtbaar.

De zuidwestvleugel is een schuurvolume met twee dwarse doorritten die aan de westzijde werden gedicht. De erfgevel van deze dwarsschuur heeft een opvallende natuurstenen rondboogdeur in de eerste travee. Het betreft een lage deuropening die uitgaf op de kelder. Deze werd echter gedempt en de doorgang met snelbouwsteen gedicht toen de schuur vanaf 1989 dienst ging doen als opslagplaats voor aardappelen. De schuur heeft tevens twee dwarse doorritten onder gemetselde segmentbogen. De noordoostelijke en noordwestelijke vleugels doen dienst als stallen en opslagruimtes en in de noordelijke hoek is er een doorrit naar de moderne achterliggende loodsen.