erfgoedobject

Gesloten hoeve

bouwkundig element
ID
306952
URI
https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/306952

Juridische gevolgen

  • is aangeduid als vastgesteld bouwkundig erfgoed Gesloten hoeve
    Deze vaststelling is geldig sinds

Beschrijving

De hoeve Hendrickx is een  gesloten hoeve met een mogelijke stichting vanaf de 14de eeuw. De huidige vorm van de hoeve dateert uit de periode 1804-1848. Het woonhuis en de inpandige kapel dateren vermoedelijk al van 1772. De inpandige Heilige Kruiskapel bevond zich gedurende de 18de eeuw net ten noorden van de hoeve.

Historiek

De hoeve is onlosmakelijk verbonden met het gehucht Stok dat een eerste maal vermeld werd in 1430. Reeds in het begin van de 17de eeuw zou op de terreinen zowel een hoeve als kapel gestaan hebben. De Heilig Kruiskapel stond net ten noorden van de hoeve en was volgens de beschrijvingen ‘maar twee stappen breed en niet veel groter in de lengte’, opgebouwd uit vakwerk en een strooien dak. Volgens dezelfde legende zou in 1607 Arnoldus Merosen, ridder en weldoener van de armenbank, in de kapel begraven zijn. Ook zou hij een dachmael (een vierde deel van een bunder) nagelaten hebben aan de kapel voor jaarlijks drie missen en het onderhoud. In 1609 zou Alexander Rotarius, deken van Tienen, een legaat gesticht hebben van drie vaten koren voor de armen, ten voordele van de kapel en hoeve.

Gedurende de eerste helft van de 18de eeuw bestond de hoeve uit drie vrijstaande rechthoekige volumes met een U-vormige inplanting geopend naar het westen. De binnenhof gaf dus rechtstreeks uit op de weg (Villaretkaart, 1745-1748). Volgens de Ferrariskaart (1771-1778) bestond de hoeve drie decennia later nog steeds uit drie volumes. Op de Ferrariskaart staat de Heilig Kruiskapel gekarteerd, net ten noorden van de hoeve. Ten zuidwesten van de U-vormig ingeplante volumes is er een bijkomend groter L-vormig volume gekarteerd binnen de grenzen (bomenrij) van het erf. De directe omgeving staat beschreven als ‘H(am)au Stock’. Het gehucht Stok werd ingesloten door het ‘Gast Huys Bosch’, het ‘Ouden Bosch’ en het ‘Bosch ter Meiren’. Vermoedelijk door haar erbarmelijke toestand werd de kapel afgebroken en in 1772 aan de oostgevel van de zuidvleugel heropgebouwd in baksteen. Vermoedelijk werd in dezelfde periode het woonhuis aangepast of gerenoveerd naar een classicistisch voorbeeld. De zandstenen omlijstingen in Maaslandse stijl van het woonhuis zijn hier nog stille getuigen van.

In 1804 onderging het woonhuis in de noordvleugel een grondige renovatiefase met neoclassicistische invloeden. Het volume dat oorspronkelijke uit vijf traveeën bestond, werd zowel links als rechts uitgebreid. Het woonhuis werd voorzien van een extra bouwlaag en een gecementeerde voor- en achtergevel met geornamenteerde houten kroonlijsten. De hoeve werd voorzien van een nieuwe oost- en westvleugel. De oostvleugel maakte nog geen connectie met het woonhuis. De westvleugel verbond wel het bestaande poorthuis met de kapel en het woonhuis. Een gedeelte van de westelijke stallen werd later voorzien van een bakstenen troggewelf met stalen balken. Het primitief kadasterplan (1830-1834) en de Atlas der Buurtwegen (circa 1840) tonen geen aanpassingen meer sinds de bouwfase van 1804 (Rijksarchief België, 1830). In 1848 werd de oostvleugel opnieuw gesloopt ten voordele van een nieuw volume over de gehele lengte waardoor een gesloten hoeve ontstond. De hoeve was toen in bezit van landbouwer Guilelmus Lindekens. De kapel stond echter apart geregistreerd in eigendom van de gemeente Sint-Margriete-Hautem. In een ongekende periode na 1848 werd een volume net ten noorden van de straatvleugel opgetrokken dat dienst deed als wagenhuis.  Volgens een inscriptie op de zolderdeur van het woonhuis zou de laatste Lindekens op 15 mei 1889 in de hoeve overleden zijn.

In 1901 werd het bestaande wagenhuis vergroot en besloot men tot de nieuwbouw van twee aparte kleine volumes net ten noorden van het woonhuis. Het centrale volume deed dienst als smidse. Ondertussen behoorde de hoeve toe aan de familie Hendrickx. Gedurende de Tweede Wereldoorlog leed de hoeve net als Hoeve Lemmens aan de overzijde van de Kapelstraat zware schade op door herhaaldelijke bombardementen. Volgens het dorpsverhaal liet burgemeester Frans Hendrickx, toenmalige eigenaar van de hoeve, zijn naam in donkere dakpannen inwerken in het bestaande dak van het woonhuis om bombardementen te voorkomen. Sinds 1946 wordt de hoeve uitgebaat door de familie Roosen. Echtpaar Jozef Roosen en Justine Collen verlieten hun boerderij in Overhespen na de Tweede Wereldoorlog om een melkveebedrijf te starten in Stok. Rond 1951 werd het wagenhuis verkocht en verbouwd tot noodkerk voor de parochie Stok. De plannen voor een volwaardige kerk op een nabijgelegen locatie waren op til maar werden nooit uitgevoerd. De west- en noordgevel van het wagenhuis kregen een nieuwe voorzetgevel en aangepaste vensters voor meer natuurlijk zonlicht.

Het woonhuis in de noordvleugel behuisde op een bepaald moment in de voorgaande eeuw wel drie generaties Roosen. De woonst was met acht slaapkamers hierop voorzien. De oostvleugel van de hoeve was de koeienstal, het poortgebouw  in de zuidvleugel deed dienst als melkhuisje na de installatie van een koeltank met erboven een hooizolder en de westvleugel omvatte een paarden- en varkensstal met strozolder. De ruimte op de hoek tussen de west- en noordvleugel deed dienst als materiaalruimte. De inpandige kapel kreeg in de jaren 1980 een nieuw dak. De wens van Arnoldus Merosen wordt gerespecteerd waardoor er nog jaarlijks drie missen doorgaan in de kapel.

Beschrijving

Monumentale gesloten hoeve met grotendeels gekasseid erf met voormalige mestvaalt, nu ingericht als  bloemenperk; de boerenwoning in de noordoostelijke vleugel,  koeien- en varkensstal in de zuidoostelijke vleugel, poortgebouw en Heilige Kruiskapel in de zuidwestelijke vleugel en paardenstal met hooizolder in de noordwestelijke vleugel. De langsschuur in de overgang tussen de west- en noordvleugel doet nu dienst als opslagplaats.

Alle vleugels van de hoeve zijn opgebouwd uit rode baksteen en bestaan uit twee bouwlagen onder een zadeldak. 

De zuidwestvleugel omvat het poortgebouw van vijf traveeën met centraal iets hoger oplopende puntgevel waarin een rondboogpoort in natuurstenen omlijsting met sluitsteen en imposten. Aan de erfzijde toont deze vleugel het poortgebouw met sober vormgegeven muurankers en een oculus boven de poortdoorgang. Links en rechts is een deur naar de opslagplaats en stallen terug te vinden.

Het onderkelderde boerenburgerhuis in de noordoostelijke vleugel telt negen traveeën en twee bouwlagen met een mezzanino onder een rood pannen zadeldak met de naam FRANS HENDRICKX in zwarte dakpannen weergegeven. De erfgevel is een met schijnvoegen gecementeerde lijstgevel die geopend wordt door rechthoekige, ten dele blinde muuropeningen. Het oudste gedeelte betreft de onderste bouwlaag van de vijf centrale traveeën zoals wordt aangetoond door de natuurstenen omlijstingen van de muuropeningen. Boven de centrale voordeur is het jaartal 1804 te lezen. De wit geschilderde houten kroonlijst op consoles, die gedeeltelijk over de mezzaninoverdieping loopt is in slechte staat . De achtergevel is gelijkaardig uitgewerkt.

De ten zuidoosten op het poortgebouw aansluitende kapel is gewijd aan het Heilig Kruis en vertoont aan de straat een uitspringende puntgevel tussen hoeksteunberen. De centrale gewitte houten deur met spitsboogvormig bovenlicht met driepas wordt aan weerszijden geflankeerd door spitsboogvensters. Boven de deur bevindt zich een rond venster met eenzelfde breedte als de deur. Alle muuropeningen zijn omlijst met rode baksteen die lichter is dan de bakstenen uit de gevel. Het muuranker boven het ronde venster toont het jaar 1712. Archivalisch onderzoek toont aan dat dit jaartal niet op de oprichting van de huidige kapel duidt. De  Aan de kant van het erf is een driezijdige koorsluiting zichtbaar met opnieuw spitsboog vensters met ruitvormige ijzeren roeden in elke zijde. Enkel het centrale venster heeft gekleurd glas. Het bepleisterd en beschilderd interieur, met afgeknot gewelf en vloeren met  bloemmotief, is een slechte staat door wateroverlast.

Het schuurvolume tussen de woning en de westvleugel betreft een langsschuur, van buitenaf toegankelijk via een rechthoekige poort onder houten latei. Opmerkelijk zijn de vier smalle lancetvormige openingen (lichtgleuven) die zich rechts van de poort bevinden. Aan de binnenkoer is een gelijkaardige gevelopbouw zichtbaar.

De zuidoostelijke stalvleugel wordt aan de erfzijde gekenmerkt door twee rechthoekige staldeuren en twee rechthoekige vensters op het gelijkvloers en twee zoldergaten op de tweede bouwlaag. De enige versiering op de gevel zijn de sober vormgegeven muurankers.

De westelijke vleugel met centrale paardenstal, hooizolder en wagenhuis heeft in hoogte verspringende pannen zadeldaken. Aan de erfzijde zijn de muuropeningen; de straatgevels zijn volledig blind. De centrale paardenstal heeft een troggewelf opgebouwd uit baksteen en stalen balken.

  • Kadasterarchief Vlaams-Brabant, Mutatieschetsen en bijhorende mutatiestaten, Tienen, afdeling Sint-Margriet-Houtem, Sectie A, 1910/2, 1937/17, 1962/5.
  • Kadasterarchief Vlaams-Brabant, Primitief kadaster Tienen, afdeling Sint-Margriete-Houtem, Sectie A (“Hameau de Stok”), 1830-1834.
  • Atlas Cadastral parcellaire de la Belgique de Hautem-Sainte-Marguerite, Philippe-Christian Popp, uitgegeven in 1842-1879, schaal 1:5000.
  • Atlas van de Buurtwegen, opgesteld naar aanleiding van de wet op de buurtwegen van 10 april 1841, schaal 1:2.500 (overzichtsplannen schaal 1:10.000).
  • Kaart van Villaret, Institut National de l’Information Géographique et Forestière, SintMande (France), CH 292, uitgegeven 1745, schaal 1:14.400.
  • Kabinetskaart van de Oostenrijkse Nederlanden voor Zijn Koninklijke Hoogheid de Hertog Karel Alexander van Lotharingen, Jozef Jean François de Ferraris, Koninklijke Bibliotheek van België, uitgegeven in 1770-1778, schaal 1:11.520 herleid naar 1:25.000.
  • Topografische kaart van België, Philippe Vandermaelen, uitgegeven in 1846-1854, schaal 1:20.000.
  • CLAES F. 1985: Inleiding tot de Oostbrabantse Toponymie, Naamkunde. Jaargang 19, Herent, 46–103.
  • VANDEPOE, G. 2010: Historische hoeves in Hoeleden, Kortenaken, 27-28.
  • Mondelinge informatie verkregen van echtpaar Hendrickx (12 december 2018).
  • DIRIX E. & GOVAERTS S. 2018: Terreinbezoek Hoeve Hendrickx (Kortenaken) (terreinbezoek op 12 december 2018).

Auteurs: Dirix, Evelien; Goovaerts, Sebastiaan; Cornelissen, Tom
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)


Relaties


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Gesloten hoeve [online], https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/306952 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.