Basisschool De Heffel is gelegen vlakbij het Provinciedomein van Kessel-Lo op een driehoekig plan, ingesloten door de Vlierbeeklaan en de Holsbeeksesteenweg. De basisschool werd gebouwd in 1959 naar het modernistisch ontwerp van architect Léon Stynen en zijn partner Paul De Meyer in opdracht van het toenmalige gemeentebestuur van Kessel-Lo. De school is geconstrueerd met toepassing van moderne materialen (beton en glas) volgens een experimenteel open-schoolconcept en plaatst zich binnen de moderne architecturale stroming de Internationale Stijl. Het gebouw is bovendien een architecturale reflectie van de veranderende pedagogische waarden in de 20^ste eeuw (focus op licht, lucht, ruimte, contact met groen, transparantie, veiligheid, collaboratief design).

Historiek

Het driehoekige perceel tussen Vlierbeeklaan en Holsbeeksesteenweg wordt reeds vroeg gevormd, maar blijft – ondanks de nabijgelegen 12de-eeuwse abdij van Vlierbeek en het Gemeenteplein, met de eerste bebouwing van Kessel-Lo – onbebouwd tot ver in de 19de eeuw. In 1867 wordt een gemeentehuis met aanhorige (jongens- en meisjes)basisschool op het perceel gebouwd. Het gebouw werd verschillende keren uitgebreid (1883, 1897-1897, 1904-1908, 1934). In 1938 verlieten de gemeentelijke diensten het pand om ondergebracht te worden in het landhuis in het Heuvelhofpark van Kessel-Lo. Het gemeentebestuur vroeg de modernistische architect Léon Stynen een ontwerp uit te tekenen voor de uitbreiding en de verbetering van de basisschool, met inbegrip van het oorspronkelijke gebouw. Stynen wist het bestuur echter te overtuigen van de slechte staat van de 19^de- en de begin 20^ste-eeuwse gebouwen en ontwierp een volledig nieuwe school in 1951. Dit ontwerp werd nooit uitgevoerd. Na een stille periode van vijf jaar (waarin Stynen onder andere aan de nabijgelegen parkwijk Casablanca in Kessel-Lo werkt), levert Stynen in 1957 het definitieve plan aan.

Stynen volgt in zijn ontwerp volledig de moderne trend naar functioneel en rationeel design kenmerkend voor de naoorlogse scholenbouw. Een open plan, een beperkt aantal bouwlagen, veiligheid, ventilatie en licht zijn de belangrijkste aspecten van de moderne schoolarchitectuur na de Tweede Wereldoorlog. Stynen ontwierp de schoolgebouwen bovendien op schaal van de kinderen en met een zo groot mogelijke connectie met het landschap. Bij de start van de werken in 1958 overtuigde het bouwbedrijf Thiriart & Sons de architecten om alles ter plaatse in gewapend beton te gieten in plaats van het voorziene geprefabriceerd beton. Dit materiaal werd zowel functioneel als artistiek ingezet.

De eerste bouwfase startte in januari 1959 met de constructie van de klaslokalen en de speelplaats voor de lagere school. Tijdens de tweede bouwfase kregen de kleuterschool en de bijhorende speelplaats vorm. De school bleef gedurende de bouw functioneren in de oude gebouwen, die beetje bij beetje gesloopt werden. Uiteindelijk werden de resterende delen van de oude school en het oorspronkelijke gemeentehuis volledig gesloopt in een derde fase. De constructie van de delen die de gebouwen uit de eerste en tweede fase met elkaar verbonden, werd beëindigd in april 1960.

Door gebrek aan centrale verwarming en lekken in het dak kampte de gloednieuwe school echter meteen met verschillende vochtproblemen. Daarnaast zorgden de zuidelijk georiënteerde grote glaspartijen van de klaslokalen voor oververhitting. Dit probleem werd door het schoolbestuur opgelost door het wit schilderen van de ramen en de installatie van zonneschermen.

Door het toenemende aantal leerlingen werd architect Siegfried Jan Declercq in 1980 aangesproken om een uitbreiding van het schoolcomplex te ontwerpen. De architect voegde een groot volume toe aan de noordzijde van de kleuterschool: een klaslokaal, een keuken en een eetzaal. In een gedeelte van de oorspronkelijke eetzaal plaatste hij een administratieve kamer. De overdekte speelplaats werd aangevuld met nieuwe toiletten en aan het clusterpatroon van de school werden vijf klascellen toegevoegd. Declercq liet zich duidelijk inspireren op het oorspronkelijke ontwerp van Stynen maar toch zijn er duidelijke verschillen in de architecturale structuur waarneembaar. De laatste veranderingen aan het oorspronkelijk ontwerp van Stynen kwamen er in 2006 door de vervanging van het houten schrijnwerk naar pvc-ramen.

Beschrijving

Basisschool De Heffel is gelegen vlakbij het Provinciedomein van Kessel-Lo op een driehoekig lot ingesloten door de Vlierbeeklaan en de Holsbeeksesteenweg. De naoorlogse schoolarchitectuur wordt beïnvloed door verschillende factoren waaronder het gebruik van nieuwe materialen zoals beton en het aanwenden van grote glaspartijen, budgetbepalingen, bouwconstructie (ter plaatse gegoten beton) en een veranderende pedagogie. Aan de zorgen omtrent de (brand)veiligheid werden beantwoord door twee relatief nieuwe aspecten toe te passen: een structuur van één bouwlaag en het gebruik van vuurvaste materialen als beton en baksteen. De omgevingsaanleg is niet oorspronkelijk.

Het schoolgebouw De Heffel is hoofdzakelijk éénlagig opgebouwd met een dragende structuur in gewapend beton en muren in baksteen. De witte kleur van het beton contrasteert met de rode bakstenen gevels. Het gebouw heeft slechts een kleine kelder en eerste verdieping van beide één kamer groot, die respectievelijk als opslagruimte en appartement voor de conciërge gebruikt worden. Een longitudinale noord-zuid-georiënteerde gang, met grote vensters, vormt de centrale as van het modulaire grondplan, waarlangs klassen aan de oost- en westzijde van de site geschrankt liggen. Drie lokalen liggen op gelijke afstand van elkaar ten westen van de gang, twee lokalen ten oosten van de gang, in het verlengde van de tegenoverliggende. Door het clusterpatroon heeft elke ruimte een visuele verbinding met het exterieur, de buitenomgeving. De centrale hoofdingang in het zuiden wordt in het oosten geflankeerd door de turnzaal en kleuterschool, waarachter enkele lokalen in 1981 werden aangebouwd. Elke structuur binnen het geclusterde geheel ligt onder naar het midden afhellende (V-vormige) vlinderdaken (kenmerkend voor de architectuur van Stynen en ook wederkerend in de Casablancawijk), met een afwateringsysteem centraal op de zijmuren. De hellende daken bieden de mogelijkheid voor lichtbeuken onder de dakrand. Daarnaast hebben de originele klaslokalen een zuidelijke oriëntatie met gevelhoge vensters voor maximale lichtinval. De noordelijke dakvlakken worden opengewerkt door een brede maar lage dakkapel met een doorlopend bandraam ter verlichting van de klaslokalen.

Interieur

Het volledige gebouw is op schaal van de kinderen gebouwd. Plafonds zijn laag, meubilair is aangepast en de oorspronkelijke muurverf wisselde eveneens van kleur op ooghoogte van de kinderen. De oorspronkelijk visie omtrent het kleurgebruik beschrijft: “tot de hoogte van het perspectief van kinderen (ongeveer 1,3 m) moet een rustige kleur gebruikt worden. Daarboven moet de kleur zo fel mogelijk zijn.” De gangen zijn hoofdzakelijk voorzien van keramische tegels. In de klaslokalen is de vloer bedekt met linoleum. In 2006 werd het meeste houten schrijnwerk vervangen door pvc-ramen, volgens de oorspronkelijke verdeling met gekruiste roeden. Enkel in de muren tussen de originele volumes en de toevoegingen uit 1980 werden de oorspronkelijke houten ramen bewaard.