De Sint-Joannes Boscokerk is een brutalistische zaalkerk met gemeenschapscentrum en pastorie, opgetrokken in betonblokken in 1967-1970 naar ontwerp van architect Marc Dessauvage, gekend voor zijn vooruitstrevende en brutalistische ontwerpen van zogenaamde ‘huis- of woonkerken’. De Don Boscokerk kreeg reeds van bij het ontwerp een verregaand multifunctioneel gebruik als gemeenschapscentrum en is een architecturale getuige van de post-conciliaire theologische opvattingen.

Historiek

De Don Boscoparochie werd opgericht in 1958 voor de snelgroeiende woonwijk tussen de Tiensesteenweg en de Diestsesteenweg. Door vrijwilligers werd een jaar na de oprichting een houten noodkerk (7 x 12m) gebouwd ten noorden van het huidige kerkgebouw. De noodkerk werd later verbouwd tot lokalen voor Chiro Don Bosco. In 1967 werd een bouwaanvraag ingediend voor een moderne kerk naar ontwerp van architect Marc Dessauvage. De Sint-Joannes-Boscokerk, ingehuldigd in 1970, vormt één van de opvallende kerkgebouwen die Dessauvage ontwierp volgens de nieuwe religieuze opvattingen na het Tweede Vaticaanse Concilie (1963-1965). In zijn ontwerp vormt de verhouding tussen de gelovigen tot het altaar een belangrijk aspect, samen met de functionele organisatie van het kerkgebouw: het gebouw werd ontworpen als een combinatie van kerk en gemeenschapscentrum. De ‘woonkerk’, zoals Dessauvage zelf soms naar de kerken refereerde, is geen tempel meer voor een abstracte godheid, maar een huis voor de gelovige gemeenschap, waardoor het zijn zuiver liturgische functie overschrijdt. Zijn ontwerpen voor kerken, en zo ook voor de Sint-Joannes-Boscokerk, zijn gereduceerd tot de architectonische essentie waarbij de elementaire constructieve opbouw van vloer, dak en wand duidelijk leesbaar blijft. Voor de uitvoering koos Dessauvage voor natuurlijke materialen, namelijk beton in blokken van een vast en makkelijk formaat en houten schrijnwerk. Daarbij wordt het gebouw zoveel mogelijk in harmonie met de natuurlijke omgeving ingepast (onder meer door de beperkte en de weinig conventionele hoogte van het kerkgebouw). Dessauvage sprak ook over ‘huiskerken’, waarbij de kerkgebouwen oplossen in hun omgeving als een huis in een woonwijk.

Beschrijving

De Sint-Joannes-Boscokerk is gelegen op een quasi rechthoekig en sterk vergroend perceel dat ligt ingesloten tussen de chirolokalen in het noorden, de Ortolanenstraat met uniforme woonhuizen uit de gelijktijdige periode in het oosten, de Platte-Lostraat in het zuiden en een pad dat naar het Koning Albertplein leidt in het westen. Het gebouw werd opgetrokken in de noordwestelijke hoek van het perceel waardoor de restruimte die zich richt naar de omliggende straten (Ortolanenstraat en Platte-Lostraat) vrij blijft en van grasperken voorzien, een interactie met de residentiële omgeving kan aangaan en zo ook ten dienste van de lokale gemeenschap kan staan.

Het gebouw is een brutalistisch kerk- en gemeenschapscentrum, hoofdzakelijk éénlagig opgevat op nagenoeg vierkant (met verschillende uitsparingen) grondplan. Enkel in de zuidoostelijke hoek is een tweede bouwlaag waarin de pastorie gevestigd is (anno 2019 in gebruik door DJAPO). Het gebouw is opgetrokken uit grijze betonstenen onder een plat dak en heeft verticaal en horizontaal geplaatste vensteropeningen met betonnen lateien op verschillende hoogte in de gevels, die trachten op een sterk wisselende manier daglicht in het gebouw te brengen. Het schrijnwerk werd vernieuwd en vervangen door grijs aluminium ramen. Het gebouw vormt een synthese van landschap (architectuur als aanvulling op het landschap), vanzelfsprekendheid (de meest logische en eenvoudige oplossing), soberheid, vorm (vanuit het volume wordt het grondplan ontwikkeld) en materialiteit (ruwbouw is tegelijk afbouw).

De oostelijke gevel gericht naar de Ortolanenstraat fungeert als voorgevel en wordt gekenmerkt door sterk in en uitspringende volumes en twee toegangen. De hoofdingang is bereikbaar via een met betonplaten verharde toegang en een ommuurde en naar de straat toe springende patio. Links van de patio is een open carport voorzien met betonnen afdak, met eveneens een toegang tot het gebouw. In een muur, in grijze betonsteen, die het pad tot de carport langs de rechterzijde afsluit, werd een betonnen tegel ingewerkt met het opschrift “Want allen zijt ge één in kristus jezus, 1968”. De carport vormt een terras, bereikbaar door middel van een deurvenster op de verdieping. Links van de carport wordt een binnentuin afgebakend door een ommuring eveneens van betonstenen. Verschillende grote, rechthoekige vensterpartijen, waaronder overhoekse, werken deze oostelijke gevel open. De boogvormige lichtschacht van de trap naar de verdieping priemt boven de dakrand uit. De zuidelijke gevel heeft centraal in de gevel een zijtoegang, bereikbaar door een verhard pad vanaf de Platte Lostraat dat het groene perceel doorsnijdt. Ook deze gevel wordt gekenmerkt door sterk in- en uitspringende volumes met een grote afwisseling in blinde muurvlakken en door middel van grote vensters sterk opengewerkte geveldelen. De zuidelijke gevel fungeert duidelijk als achtergevel; deze is minder dynamisch uitgewerkt en wordt gekenmerkt door meer blinde gevelvlakken. Enkele lichtstraten werken deze gevel open voor een subtiele verlichting van de achterliggende liturgische ruimten met erg hoog plafond. De noordelijke gevel richt zich naar de chirolokalen en werd zoals de zuidelijke gevel eerder gesloten uitgewerkt vanwege de achterliggende kerkruimte. Enkele overhoekse vensters brengen voornamelijk licht in de vertrekken vanuit de hoogte wat een specifieke lichtinval oplevert voor de achterliggende vertrekken.

Interieur

Het interieur is sober en onbeschilderd; het interieur kreeg dezelfde functionele afwerking als de buitengevels door het gebruik van de betonstenen. Kenmerkend is verder het gebruik van zichtbeton voor de plafonds (in enkele vertrekken witgeschilderd), en ruwe bepleistering voor de gebogen muurvlakken. Het binnenschrijnwerk werd vernieuwd, opnieuw met gebruik van hout. De dubbele toegangsdeur (ingang Ortolanenstraat) leidt naar een ruime onthaalzone van waaruit verschillende functionele onderdelen van het complex toegankelijk zijn. Rechts bevindt zich de kleinere weekkapel met sacristie. In deze kapelruimte hangt een expressionistisch schilderij van Maurits Verbist (1913-1984) uit 1950, dat de graflegging weergeeft. Tussen ingang en carport bevinden zich een secretariaat, een spreekkamer en wachthoek. De zuidelijke zijde voorziet een dokterskabinet met omkleedcellen, sanitair en nog een wachtkamer. Recht tegenover de grote onthaalzone wordt de volledige westzijde ingenomen door een grote zaal voor kerkelijke diensten, tevens polyvalente ruimte. Dessauvage voorzag dat, afhankelijk van de capaciteit en de functie dat de zaal door middel van schuifbare wanden in drie opgedeeld kan worden (vernieuwd met behoud van het functionele principe). Deze ruimte is ook toegankelijk via een tweede ingang aan de zuidzijde (Platte Lostraat). Het derde segment van deze grote zaal werd ingericht voor diensten met grote opkomst. Het altaar op een verhoog in travertijn werd, net zoals het meubilair, vernieuwd naar modern ontwerp. Grote vensterpartijen werken de verschillende gevels open en zorgen voor een opvallend en mystieke lichtinval in de verschillende vertrekken.

De tweede bouwlaag, bereikbaar door middel van een smalle trapkoker met spiltrap en lichtschacht was oorspronkelijk opgedeeld in een studio voor de pastoor, een studio voor de kapelaan met daarnaast drie slaapkamers, een eetkamer, badkamer, keuken en berging. Aan de oost- en westzijde van de slaapkamers bevindt zich een terras. Deze vertrekken zijn erg lichtrijk vanwege de vele grote vensters.