Grafteken voor de marineschilder Louis Artan de Saint-Martin, in 1890 ontworpen door Victor Horta in vroege art-nouveau-stijl.

Historiek

Louis Artan de Saint-Martin

Louis Artan de Saint-Martin (vaak afgekort als Louis Artan) werd geboren in Den Haag in 1837 en stierf in Oostduinkerke in 1890. In 1841 verhuisde het gezin Artan de Saint-Martin naar Brussel. Vader Edouard Artan stierft er in 1842. Douairière Artan verhuisde vervolgens met haar gezin naar Spa.

Pas op 20-jarige leeftijd begon Louis Artan te schilderen. Het was Eduard Delvaux (1806-1862) die Louis Artan aanraadde de natuur als zijn enige leermeester te nemen. Artan ging nooit naar een academie of kunstschool. Als kunstenaar was hij autodidact en de Ardennen waren zijn leerschool. In 1863 debuteerde Louis Artan als kunstschilder op de ‘Exposition des Beaux-Arts de Spa’. Het daaropvolgende jaar debuteerde hij op de tentoonstelling van de Brusselse ‘Cercle Artistique et Littéraire’. Hij stond van dan af bekend als een Belgische realist.

In 1865 richtte Artan in Etterbeek een eigen atelier in. Brussel was het commerciële centrum waar hij zijn klanten vond maar voor artistieke inspiratie liet hij de stad achter zich. In die jaren schilderde hij onder meer in de directe omgeving van Brussel maar hij reisde ook naar Tervuren, de Kempische heide, het Dender-, Schelde-, en Durmelandschap.

Zijn debuut als marineschilder maakte Louis Artan met een duinlandschap in Knokke op het Brusselse Salon van 1866. Hij bestudeerde de lucht, duinen, het strand en de zee in al hun aspecten en trachtte het steeds wisselende karakter ervan weer te geven. Het impressionisme was nooit ver weg.

Artan stierf op 23 mei 1890 aan influenza in Nieuwpoort-aan-zee dat toen een deel van Oostduinkerke was. Hij werd door zijn tijdgenoten erkend om zijn zeer persoonlijke stijl, interpretatie en vernieuwing van de marineschilderkunst.

Het grafteken voor Louis Artan

Er verliepen vijf jaren tussen het overlijden van Louis Artan (1890) en de uiteindelijke inhuldiging van het grafteken in 1895. Dankzij een dossier van het Bestuur der Schone Kunsten, de agenda van Victor Horta uit 1895 en enkele krantenartikels kunnen die vijf jaren gereconstrueerd worden.

Marcel Celis schrijft de opdracht voor het grafteken Artan toe aan de nauwe vriendschappelijke en professionele band tussen Artan, Horta (1861-1941) en de beeldhouwer Charles van der Stappen. Zowel Louis Artan als Victor Horta behoorden tot de vrijmetselaarsloge Les Amis Philanthropes.

In 1890 werd binnen de Cercle des Arts et de la Presse een comité opgericht dat ijverde voor de oprichting van een grafteken voor Louis Artan. Alfred Verwee (1883-1895), Charles van der Stappen (1843-1910) en Constantin Meunier (1831-1905) waren de drijvende kracht achter het comité. Er werd gerekend op donaties door de leden van de vereniging en een tentoonstelling met schilderijen van de overleden kunstschilders Louis Artan, Louis Dubois (1830-1850) en Hippolyte Boulanger (1837-1874). Op 12 mei 1891 bezat het comité 1199,10 frank voor het grafteken. Het verzamelde bedrag bleek onvoldoende om het grafteken te construeren.

Het comité richtte zich op 24 mei 1891 tot de Belgische Staat om een subsidie te krijgen. Op dat ogenblik was Alfred Verwee voorzitter en Victor Horta secretaris van het comité. Op 12 februari 1894 besliste minister de Burlet dat zijn departement van Schone Kunsten 800 frank bij zou dragen voor de realisatie van het grafteken.

In augustus 1894 was het ontwerp op ware grootte uitgetekend door Horta’s medewerker Victor Van Nieuwenhuyse. Op 25 september 1894 bestelde Horta 7,5 kubieke meter hardsteen bij de Carrières du Hainaut in Soignies. Op 27 september van hetzelfde jaar noteerde Victor Horta in zijn agenda het formaat van het bronzen reliëf dat zou vervaardigd worden door Charles van der Stappen. Op 25 november 1894 meldde het tijdschrift L’Art Moderne dat het grafteken gekapt was. Het medaillon was dan reeds afgewerkt.

Begin augustus 1895 waren de werken in Oostduinkerke in volle gang. Victor Horta reisde van 13 tot 18 augustus 1895 regelmatig naar Oostende en Oostduinkerke wat er op wijst dat hij de werken persoonlijk opvolgde.

In de krant L’Indépendance Belge van 9 augustus 1895 werd aangekondigd dat het grafteken op 18 augustus 1895 om half twaalf zou worden ingehuldigd op het kerkhof van Oostduinkerke. Het Comité riep  intekenaars en kunstenaars op massaal naar de inhuldiging te komen. Het beschermcomité verstuurde ook officiële uitnodigingen. De uitnodiging was ondertekend door de secretaris-penningmeester Léon Valkenaere en voorzitter Alfred Verwee. Op de kaart stond het grafteken afgebeeld en werden Charles van der Stappen en Victor Horta als ontwerpers vermeld.

Op 1 januari 1957 werd de nieuwe begraafplaats in de André Geryllaan in gebruik genomen. Op 5 juli 1960 ging de gemeenteraad over tot de officiële sluiting van het oude dorpskerkhof. Tijdens het schepencollege van 23 november 1960 werd het overbrengen van de graftekens met eeuwigdurende vergunning gegund aan de aannemer gebroeders M. & M. Petit (Rodestraat 9, 8630 Veurne). Het graf met grafteken van Louis Artan werd op 19 maart 1962 overgebracht naar de nieuwe begraafplaats.

Beschrijving

Het hardstenen grafteken bestaat uit een zerk met stèle. De zerk heeft een omlopende getrapte plint. De bovenzijde van de zerk heeft een golvende vorm die vloeiend overloopt in de stèle. De bovenzijde van de zerk is voorzien van groeven.

De stèle is breder dan de zerk en heeft een rechthoekig plattegrond. Vooraan springt de stèle licht uit. Hij heeft eenzelfde getrapte plint als de zerk gevolgd door een verjongend basement. De overgang tussen de onderbouw en het lichaam van de stèle wordt gemarkeerd door een abstracte gegroefde fries.

Het lichaam van de stèle is aan de oostzijde (= voorzijde) voorzien van een rechthoekig, bronzen reliëf met het portret van Artan. Eronder, op het lichaam van de stèle staat het grafschrift ‘Louis Artan/ artiste peintre/ 1837 θ 1890’. Het bronzen reliëf wordt omgeven door een hardstenen lijst met langs beide zijden een plantenmotief. Op het medaillon staat Louis Artan op borsthoogte voorgesteld. Hij tuurt in de verte, het hoofd steunend op de rechterhand. Het teken van zijn kunstenaarschap, zijn schilderspalet, wordt door de rechterbenedenhoek afgesneden. Links en rechts van het portret staat de tekst ‘Louis / XXI/ avril/1837’ en ‘Artan/ XXIIII/ mai/ 1890’. In de rechterhoek, op het schilderspalet staat te lezen ‘Un maitre/ marin (Louis?) Artan’.

Beide zijkanten van de stèle zijn voorzien van een irisachtige knop om kransen op te hangen. In de linkerzijkant staat volgende tekst gebeiteld: “Dit gedenkteeken werd/ opgericht met/ tusschenkomst van den/ staat door zijne vrienden/ en vereerders”. In de rechterzijde staat de Franstalige tekst gebeiteld “Monument a été éleve/ avec l’intervention/ du gouvernement/ par ses amis/ et ses admirateurs“. De achterzijde is vlak en ongedecoreerd. Een keellijst boordt bovenaan het lichaam af en vormt de overgang naar de koepelvormige afdekking. De keellijst bestaat uit een getrapte lijst een fries met viooltjes en een lijst met ‘gutae’. De koepelvormige afdekking loopt uit op een punt.