In de Kloosterheide van Lier ligt een fragment van de Franse Linie, een verdedigingslinie uit de Spaanse successieoorlog, aangelegd in 1701-1702. De linie bestaat hier uit een gracht, een wal, een schans en een redan. De totale lengte bedraagt 540m.

Verdedigingslinie tijdens de Spaanse successieoorlog (1702-1713)

Het ontstaan van deze verdedigingslinie gaat terug tot het begin van de 18de eeuw, toen in grote stukken van Europa de Spaanse successieoorlog werd uitgevochten, een oorlog dus over de erfopvolging van het Spaanse Rijk waartoe ook onze contreien behoorden. De laatste Spaanse keizer, Karel II, was kinderloos gestorven. Bij testament koos hij zijn Franse achterneef, Filips van Anjou als zijn troonopvolger. Deze Frans-Spaanse alliantie versterkte de positie van Frankrijk binnen Europa en dat was niet naar de zin van Engeland, Oostenrijk en de Noordelijke Nederlanden, die zelf ook aanspraak op de erfopvolging maakten. Frankrijk begon inderhaast nieuwe grenzen op te werpen. Nadat het troepenversterkingen stuurde naar de grens tussen de Zuidelijke Nederlanden (ingenomen door Frankrijk) en de onafhankelijke Noordelijke Nederlanden, verklaarde de Engels-Oostenrijks-Nederlandse alliantie in 1702 de oorlog aan de Frans-Spaanse alliantie. De Spaanse successieoorlog was uitgebroken. En die werd deels op ons grondgebied uitgevochten.

Traject van Antwerpen tot Wasseiges

Eén van de grensversterkingen die Frankrijk op haar nieuw verworven territorium in de Zuidelijke Nederlanden liet opbouwen, was de Franse linie. Vanaf de Schelde ten noorden van Antwerpen liep de linie naar het oosten, om vervolgens ter hoogte van Wijnegem naar het zuiden af te buigen. Daar volgde ze een traject naar Lier, Heist-op-den-Berg, Aarschot, Diest, Zoutleeuw tot in Wasseiges. De linie volgde dus niet de grens. Waarom ze naar het zuiden afboog kan alleen worden verklaard door de neutraliteit van het prinsbisdom Luik. De hele Kempen werd onverdedigd gelaten. De ruimte ten oosten van de Franse linie gebruikte Frankrijk voor de vrije circulatie van haar troepen.

Landschappelijk ingebed achter rivieren

Militair ingenieur George-Prosper Verboom kreeg de opdracht voor het ontwerpen van de linie. Die kreeg een landschappelijke inbedding in valleien, waarbij de vijandelijke legers eerst een natuurlijke waterloop als hindernis moesten overwinnen. Van noord naar zuid waren dat achtereenvolgens het Schijn, de Grote Nete, de Kleine Nete, de Demer, de Gete en de Kleine Gete. Achter deze beken en rivieren troffen ze een diep uitgegraven gracht, gevolgd door een aarden wal die als borstwering dienst deed. Typisch was het hoekige verloop van de walgracht. Op regelmatige afstand volgden driehoekige uitstulpingen (redans). Dat liet kruiselings vuur toe door de manschappen die achter de borstwering hadden plaats genomen. Waar de linie de oversteek van de ene naar de andere rivier maakte, kreeg ze bijkomende versterkingen onder de vorm van kleine vierkante schansen. En er zijn ook voorbeelden bekend van versterkt hoornwerk en ravelijnen langs bruggen of wegen. Niet alles werd nieuw aangelegd. Waar mogelijk integreerde Verboom bestaande redoutes, schansen of versterkte steden in de linie.

De Franse linie in Lier tussen de Kleine en de Grote Nete

Als bij toeval groepeert het bewaard gebleven fragment van de Franse linie in de Kloosterheide bij Lier verschillende types of onderdelen. De gracht is weliswaar door erosie ondiep en smal geworden en het merendeel van de wal is grotendeels weg geërodeerd. De hoogte van de wal en de afmetingen van de gracht geven in hun huidige toestand geen goed beeld meer van de oorspronkelijke toestand van de linie. Maar interessant is dat het fragment ook een schans bevat, een vierkante aarden constructie van 0,65 ha en een driehoekige redan. Aan één zijde van het redan is de wal, met een diepte van 13m, het best bewaard. Het schansperceel heeft zijn vorm nog en vertoont op de randen een lichte verhoging, die aan de schanswal herinnert. Een deel ervan is bebouwd, waardoor het aan herkenbaarheid inboet. Het voorkomen van een schans in dit liniefragment is representatief voor het deel van de linie die een verbinding tussen twee rivieren maakt, in dit geval de Kleine en de Grote Nete. Omdat de linie niet door een natuurlijke waterloop werd beschermd, kreeg ze extra versterkingen onder de vorm van schansen.

Het fragment in Lier is van de hele linie het relatief best bewaarde stuk. Enkele andere stukjes zijn zeer fragmentair bewaard gebleven, onder andere in Wijnegem. De rest van het traject heeft wel nog archeologische waarde. Bovengronds is niets meer te zien, maar in het bodemarchief zijn de sporen wel nog bewaard. In de wijdere omgeving van de linie liggen bovendien enkele slagvelden waar de Frans-Spaanse troepen slaags raakten met de Nederlands-Engels-Oostenrijkse alliantie, zoals in Ekeren in 1703, Tienen in 1705 en Ramillies in 1706.

Teloorgang

De Franse linie heeft ten andere niet echt lang stand gehouden. De slag bij Ramillies in 1706 (met een eclatante overwinning van de geallieerden onder leiding van Churchill, hertog van Marlborough) bezegelde het lot van de Franse-Spaanse troepen in Brabant. Zij werden naar het zuiden teruggedrongen. Ook in Vlaanderen bezweken Franse linies onder geallieerde druk, waaronder de Bedmarlinie en de Cantelmolinie. En door de slag bij Oudenaarde in 1708 verloren ze nog meer terrein. Het vredesverdrag van Utrecht (1713) legde de nieuwe staatkundige verhoudingen in Europa vast. De Zuidelijke Nederlanden stonden voortaan onder Oostenrijks bewind.