De historische dorpskern van Werken is gelegen op de grens van het laat-Romeinse/vroegmiddeleeuwse schorrengebied of overstromingsvlakte. Ongeveer 400 meter ten noorden van het dorp bevindt zich de Steenstraat die teruggaat op een secundaire Romeinse heirbaan van Kassel (Noord-Frankrijk) over Werken naar Aardenburg (Nederland). De dorpskern omvat het mottekasteel De Hogen Andjoen met aansluitend de Sint-Martinuskerk. Ten zuiden en ten westen liggen graslanden die zich uitstrekken tot aan de Kalvebeek en de Handzamenvaart. De typische dorpsstructuur uit de middeleeuwen is hier bewaard is gebleven.

De Hogen Andjoen is het restant van een middeleeuws mottekasteel en de residentie van de heren van Werken. De aarden heuvel met een hoogte van zes meter en een omtrek van 180 meter is opgericht vlakbij het overstromingsgebied van de Handzamevallei. De oudst aangetroffen bewoningssporen worden gedateerd in de periode 850-950 wanneer er sprake was van twee gescheiden wooneilanden. Het noordelijk wooneiland wordt vanaf de 10de eeuw geleidelijk aan meer opgehoogd, tot de aarden berg uiteindelijk zijn hedendaagse hoogte krijgt in de 12de eeuw. Het betreft hierbij een 'klassiek' mottekasteel, waarbij de kern gevormd wordt door een grote aarden heuvel of opperhof waarop zich een gebouw bevindt dat versterkt is met palissades en omgeven door grachten. Aansluitend ligt het neerhof met een economische functie. Op de locatie van het neerhof bevindt zich nu de heropgebouwde Sint-Martinuskerk met kerkhof.

De parochiekerk van Sint-Martinus gaat in oorsprong terug tot de 12de eeuw wanneer hier een stenen kerk in romaanse stijl werd opgetrokken onder het patronaatschap van de abdij van Sint-Elooi te Noyon (Frankrijk). De kerk was omringd door een kerkhof met zeven staties ter ere van Onze-Lieve-Vrouw. Na de vernielingen van de Eerste en de Tweede Wereldoorlog werd de kerk naar vóóroorlogs model heropgebouwd. Achter de Sint-Martinuskerk werd na 2000 een kleine Mariakapel heropgebouwd.

Rondom de kerk ligt het kerkhof dat toegankelijk is via het Werkenplein langs een sierlijk uitgewerkt smeed- en gietijzeren hek. Van hieruit vertrekken twee zuidwest gerichte gekasseide paden die het kerkhof in drie zones opsplitsen en afgezoomd zijn door leilindes. Het cirkelvormige perceel is eveneens afgezoomd door geleide zomerlindes en een beukenhaag. Aan de buitenrand wordt het oude kerkhof gemarkeerd door een gekasseide ommegang van zeven kapellen ter ere van Onze-Lieve-Vrouw van de Zeven Weeën, vermoedelijk daterend van circa 1891.

Op de 18de-eeuwse Ferrariskaart is de tweedeling opper- en neerhof nog duidelijk zichtbaar met de onbebouwde motteheuvel enerzijds en de parochiekerk met kerkhof anderzijds. Beide elementen zijn omgeven door een cirkelvormige gracht en sluiten aan op de uitgestrekte graslanden in de vallei van de Handzamebeek. De bebouwing ligt gegroepeerd ten noorden, oosten en zuiden van de parochiekerk. Eind 18de eeuw wordt de Handzamebeek rechtgetrokken, gekanaliseerd en bedijkt om als transportkanaal dienst te doen. Tegen het einde van de 19de eeuw zijn de grachten rondom de motteheuvel en kerk verdwenen. De graslanden ten zuidwesten van de dorpskern liggen ingesloten tussen de Kalvebeek en de vaart en vormen een aaneengesloten complex, doorsneden door een netwerk van drainageslootjes. Het grondgebruik met overwegend grasland blijft hier ongewijzigd tot de 20ste eeuw. In de tweede helft van de 20ste eeuw wordt langs de Kalvebeek een kapelletje opgericht.

Begin 20ste eeuw vervangt een nieuwe verbindingsweg naar Zarren, de huidige Zarrenstraat, de oude dorpsweg. Het historisch wegtracé is nog herkenbaar in de percelering en de inplanting van de huizen en blijft deels bewaard als onverharde weg.

• Ferrariskaart 1771-1778: Carte de cabinet des Pays-Bas autrichiens levée à l'initiative du comte de Ferraris, 1771-1778, schaal 1:11.520, originelen berusten bij de Koninklijke Bibliotheek, Kaarten en plans, Ms. IV 5.627.
• Topokaart 1860-1873: Topografische kaart van België, eerste basiskaart, terreinopnames 1860-1873, uitgegeven door het Krijgsdepot tussen 1865-1880, schaal 1:20.000, originelen in het Nationaal Geografisch Instituut.
• Topokaart 1949-1970: Topografische kaart van België, tweede basiskaart, eerste uitgave, terreinopnames 1949-1969, schaal 1:25.000, originelen berusten bij het Nationaal Geografisch Instituut.