Twee palen markeren de grens met het middeleeuwse rechtsgebied van de Leuvense schepenbank.

Grenspalen die het grondgebied van Leuven markeren

In de oostelijke rand van Bertembos staat een grenspaal die één van de uiterste punten van de zogenaamde "vrijheid van Leuven" markeert. Driehonderd meter verder staat er een tweede. De vrijheid van Leuven (ook de kuip, franchise of libertas oppidi Lovaniensis genoemd) vormde het rechtsgebied van de Leuvense schepenbank die tot het einde van de 18de eeuw een belangrijke rol in de rechtspleging van de stad en zijn omgeving speelde. Wie binnen de grenzen van de vrijheid woonde, mocht zich poorter van Leuven noemen. Leuven inde er zijn stedelijke belastingen, dwong er de monopolies en rechten van de Leuvense ambachten af en was er bevoegd over de overdracht van renten en cijnzen.

In oorsprong een middeleeuws grafelijk domein

Volgens Cuvelier en Van Uytven zouden de grenzen van de kuip oorspronkelijk op de grenzen van het middeleeuwse allodium van de graven van Leuven teruggaan, ontstaan uit de ontwikkeling van domaniale structuren, mogelijk 11de-eeuws. Het gebied was veel uitgestrekter dan de stedelijke kern binnen de Leuvense stadsmuren. In het westen vormde de rand van Bertembos één van de verste punten, in het noorden de Kesselberg, noordoost de Slangenstraat (tot op vandaag de grens tussen Kessel-Lo en Linden), oost Gasthuisbos bij Pellenberg, zuid de vijvers van de abdij van Park.

17de-18de-eeuwse afpalingen

Omdat er vaak betwistingen rezen over de precieze grenzen van het rechtsgebied, werd het "afgepaald". Twee afpalingen zijn bekend gebleven, met name die van 1661-1667 die 38 stenen op opvallende punten plaatste en die van 1783-1789 die het totale aantal grenspalen op 51 bracht. De stenen uit de twee verschillende periodes werden van elkaar onderscheiden door een verschillend opschrift en jaartal.

Overblijvende grenspalen

In het begin van de jaren 1940 vond Smeyers nog een dertigtal grenspalen van de kuip van Leuven terug. In 1975 waren er nog maar enkele over. Door wijzigingen aan wegtracés, de verbreding van wegen en vooral door de toenemende bebouwing verdwenen vele grenspalen. Sommigen werden "gered" door ze over te brengen naar het museum Vanderkelen (nu M-stadsmuseum) of naar andere locaties. Drie stenen van de Kesselberg kwamen terecht aan de ingang van de abdij van Vlierbeek (2) en in het gemeentepark Heuvelhof (1).

In 2020 zijn er nog maar twee grenspalen over: één staat pal op de rand van Bertembos, de tweede 300 meter verder naar het oosten. In 2014 liet het gemeentebestuur van Bertem de grenspaal op de oostelijke rand van Bertembos restaureren. Om de afgebroken stukken van de blauwe hardsteen met een epoxyhars te verlijmen, werd de paalsteen volledig uitgegraven. Ongeveer 70 cm van de 160cm lange hardsteen steekt boven het maaiveld uit. Het ovale embleem met het stadswapen van Leuven werd gereinigd. Een stuk van de horizontale dwarsbalk is nog enigszins herkenbaar. Dit exemplaar dateert van de afpaling van 1783-1789. Het verving een oudere paal uit 1661.

De tweede grenspaal staat tussen de landbouwpercelen grenzend aan Bertembos. Het bovenste stuk van de steen is afgebroken, waardoor het ovale embleem nauwelijks nog te herkennen valt. Vermoedelijk is dit exemplaar er één van de afpaling uit 1661.