De slikken en schorren van Oude Doel behoren tot de brakwaterschorren langs de Schelde ten noorden van Antwerpen. Deze vormen de relicten van een uitgebreid stelsel van buitendijkse gronden die de mens steeds opnieuw heeft ingedijkt en omgezet naar vruchtbare cultuurgronden. De schorren- en slikkenvegetaties zijn op nationaal vlak uiterst zeldzaam en herbergen een zeldzame flora. Het gebied is bovendien een belangrijk rust- en foerageerterrein voor watervogels.

Fysische geografie

Topografie

Het gebied dat de slikken en schorren van Oud Doel omvat ligt ten noorden van Doel op de linker Scheldeoever tussen de grens België - Nederland en de kerncentrales van Doel. Op Nederlands grondgebied sluit dit gebied aan bij het Verdronken Land van Saeftinghe. Het is buitendijks gelegen en bestaat uit twee geomorfologisch duidelijk verschillende elementen: een hoger gelegen schorre (circa 55 hectare) en een lager gelegen slikke (circa 30 hectare). De schorre wordt doorsneden door een grote geul (haventje van de Prosperpolder) en verschillende kleinere geulen, die oost-west verlopen en waarlangs het water bij eb afvloeit. Een deel van de schorren wordt op het moment van de bescherming (1981) begraasd door koeien.

Slikken en schorren ontstaan door sedimentatie: door invloed van de getijdenwerking wordt slib afgezet. In een eerste fase geeft deze slibafzetting aanleiding tot het ontstaan van slikken die bij vloed onder water komen. De slikken worden stilaan gekoloniseerd door een pioniersvegetatie. Naarmate het niveau van de opslibbing in hoogte toeneemt komt er een nieuwe begroeiing. De slikke wordt onder de invloed van de plantengroei omgezet tot schorre en slibt steeds verder op. Tenslotte komt de gevormde schorre slechts onder water bij spring- of stormvloed.

Vaak zijn slikke en schorre van elkaar gescheiden door een steilrand: een microklif. Dit is ook in Doel het geval: de hoogte van de mikroklif varieert hier van 70 à 80 centimeter ten noorden van het haventje van de Prosperpolder tot 10 à 20 centimeter ter hoogte van het dorpje Doel. De mikroklif werd echter versterkt met stenen en asfalt.

Geologie en bodem

Volgens de tertiair-geologische kaart primeren in dit gebied de groene tot grijsbruine, fijne, weinig glauconiethoudende zanden van de Formatie van Lillo (plioceen, 5,3 tot 2,6 miljoen jaar geleden).

Granulometrisch bestaat de bodem, naast een belangrijke hoeveelheid water, uit zandige en poedervormige bestanddelen en colloïden. Kleimineralen zijn slechts in geringe mate aanwezig. Het slib verkrijgt zijn homogeen karakter door de aanwezigheid van organische bestanddelen. Samen met de anorganische ijzer- en zwavelverbindingen zijn zij verantwoordelijk voor de zwarte kleur van de bodem.

Vegetatie en fauna

In vergelijking met andere deelgebieden was de menselijke invloed op de slikken en schorren doorheen de geschiedenis klein en beperkt tot extensieve beweiding en maaien of snijden van de vegetatie. Bovendien staan de slikken en schorren onder invloed van het getijdenregime van de Schelde, met regelmatige overstromingen tot gevolg, en daarmee ook van het nagenoeg natuurlijke sedimentatie- en erosieproces. Bijgevolg vertonen deze buitendijkse gebieden nog een hoge graad van natuurlijkheid. De overgang van de rivier naar de slikken en verder naar de hogere schorren en dijken geeft ontstaan aan een zeer gradiëntenrijk landschap met een gevarieerde flora die op nationaal niveau zeldzaam is.

Binnen de slikken en schorren van Oude Doel kunnen volgende plantengemeenschappen onderscheiden worden: hogere slikken begroeid met een vegetatie die men enerzijds kan rekenen tot het zeekraalverbond en anderzijds tot het slijkgrasverbond; schorren met duidelijk herkenbare vegetaties behorend tot het kweldergrasverbond en fragmentair ontwikkelde vegetaties (riet-facies) behorend tot het rietverbond; op de hoogst gelegen schorren staan fragmenten van het zilverschoonverbond en het heemstverbond. Slechts enkele, weinig uitgestrekte, brakke schorren- en slikkenvegetaties bleven in België bewaard.

Het aantal bij inventarisaties ten tijde van de bescherming (1981) aangetroffen soorten is eerder aan de lage kant. Een deel van de gevonden soorten is vrij zeldzaam tot zeer zeldzaam voor België. Het gaat onder meer over zulte (Aster tripolium), melkkruid (Glaux maritima), zilte rus (Juncus gerardii), zeekamille (Matricaria maritima subsp. maritima), zeekraal (Salicornia dolichostachya en Salicornia ramossissima), zilte schijnspurrie (Spergularia salina), schorrenkruid (Suaeda maritima), aardbeiklaver (Trifolium fragiferum) en schorrenzoutgras (Triglochin maritima). Bovendien werd een voor ons land nieuwe soort aangetroffen, met name het Engels slijkgras (Spartina anglica). Soortgelijke vondsten werden reeds eerder gedaan in Nederland.

Het belang van deze buitengronden als watervogelgebied is zeer groot door de aanwezigheid van onder andere de smient, bergeend, wilde eend en wintertaling. Het gebied is ook een belangrijk foerageerterrein voor verschillende soorten steltlopers.

Cultuurhistorie

De ontwikkeling van dit slikken- en schorrengebied hangt nauw samen met de ontwikkeling van het Scheldepolderlandschap. De slikken en schorren van Oude Doel zijn een relict van een oorspronkelijk zeer uitgebreid en ingewikkeld stelsel van buitengronden. Deze buitengronden werden door de mens met wisselende kansen steeds opnieuw ingedijkt en omgezet in vruchtbare cultuurgronden. Op de kabinetskaart van de Ferraris (1770-1778) en Vandermaelen (1846-1854) wordt een ingewikkeld rivieren- en geulenstelsel, dat de toenmalige Westerschelde verbond met de huidige Oosterschelde, weergegeven, omgeven door slikken, schorren en moerassen die op de hoger gelegen gronden onderbroken werden door kleine bewoningskernen.

Rond 1870 werd echter een verbinding tot stand gebracht tussen Zuid-Beveland (Nederland) en het vasteland, waardoor de natuurlijke verbinding tussen de Wester- en Oosterschelde verdween. Latere inpolderingen hadden een bijkomend verlies van slikke- en schorrengebied tot gevolg. De nog resterende schorrengebieden zijn vroeger in cultuur geweest in de vorm van intensieve begrazing. De hier en daar nog aanwezige greppelpatronen vormen een historisch restant van deze beheersvorm. Door indijking ontstonden onder meer de Prosperpolder (1846) en de ingedijkte Paardenschor (vermoedelijk eind 19de eeuw). Beiden behoren tot het 4 meter hoog opgeslibd schorrenland dat aan het slikken- en schorrengebied van Oude Doel grenst.