Laatgotische hallenkerk met romaanse kruisingstoren, gelegen in de bocht van het Haringeplein-Haringestraat, in het midden van een omringend kerkhof. Dit laatste is afgezet door ijzeren hekken met een westelijke toegangspoort, beuken en kastanjelaars. Het kerkpad is afgeboord met linden.

Historiek

Volgens archiefstukken van de Sint-Augustinusabdij bij Terwaan, brandde de kerk van Haringe af in 1071, 1123 en 1297, waarna ze tegen 1308 was herbouwd. Het romaans bedehuis waarvan de toren is bewaard, werd vermoedelijk opgericht eind 11de eeuw, begin 12de eeuw na de brand van 1071, in de vorm van een basilicale kruiskerk met een normale middenbeuk en twee zijbeuken op halve breedte. Mogelijk bestond hiervoor een oudere bouw - een zaalkerk met crypte (?), zie de aanwezigheid van laatstgenoemde, daterend van circa 1000, vóór het hoofdaltaar - die afbrandde in 1071. De grote transformatieperiode die aan de kerk haar huidig uitzicht bezorgt, dateert van na de beeldenstorm, tussen 1591 en 1600 (zie de jaartallen in koor en schip); toen werd ook de romaanse kruisingstoren verhoogd met een klokkenverdieping onder een ingesnoerde naaldspits. De toevoeging van de zuidoostelijke sacristie volgde in 1853, te zien aan de gevelsteen. Restauratiewerken, onder meer het ontpleisteren van scheibogen op de kruising van 1968-1981, gebeurden naar ontwerp van architecten S. Dejaegere (Marke) en A. Bressers (Gent).

Plattegrond

Georiënteerde driebeukige hallenkerk met een schip van drie traveeën, een uitspringend transept van één travee met rechte sluiting, een hoofdkoor van twee rechte traveeën met driezijdige sluiting, geflankeerd door soortgelijke zijkoren.

Aansluitende zuidoostelijke sacristie.

Verankerde, gele baksteenbouw. Hergebruikte ijzerzandsteen in de onderbouw van transept, noordelijke zijbeukgevel en westelijke gevels van noordelijke beuk en middenbeuk; kruisingstoren van ijzerzandsteen in onregelmatig metselverband; leien zadeldaken en spitsbekroning.

Drie westelijke puntgevels voorzien van schouderstukken, geflankeerd door steunberen met versnijdingen; spitsbogige drielichten (baksteen) op afzaat; korfboogdeur in spitsboognis met voorstelling van de Heilige Martinus (witte steen) van 1886-1887 (?).

Zijgevels: sokkel en geprofileerde kroonlijst; steunberen met versnijdingen; spitsbogige tweelichten op afzaat.

Transeptgevels: haaks op elkaar staande hoeksteunberen met versnijdingen; spitsbogig drielicht op afzaat.

Koorpartij: sokkel en geprofileerde kroonlijst; ritmerende steunberen met versnijdingen; spitsbogige drielichten op doorlopende afzaat; rond- en spitsbogig tweelicht onder druiplijstje in het noordelijk koor; de oostelijke koorvensters zijn blind.

Polygonaal traptorentje in de zuidoostelijke oksel: markerende hoekbanden; -asemgaten, -oculus en -rondboogdeur.

Romaanse kruisingstoren op een vierkante basis; gevels voorzien van centraal tweelichtvenster (blind) - gekoppelde rondbogen ingeschreven in een grotere rondboog - aan weerszijden geflankeerd door een smalle rondboognis (blind). Hierboven een horizontale reeks van zes rechthoekige muuropeningen (oorspronkelijke galmgaten) met monoliet verdeelzuiltje voorzien van sokkel en kubuskapiteel. Twee uitkragende stenen in de oostelijke en zuidelijke gevel, bovenvermelde galmgaten, vertonen primitieve zoömorfe kenmerken.

Aanpalende zuidoostelijke sacristie in een aansluitende bouwtrant.

Aanbouwsel onder plat dak met onder meer rondboogdeur, tegen de noordelijke gevel.

Interieur verdeeld door bakstenen, spitsbogige scheibogen op bakstenen zuilen met achtzijdige sokkel en - kapiteel. Overdekking door middel van een houten spitstongewelf voor beuken, koren en transept; vlakke zoldering voor de kruising en inkom.

Torenvoet: massieve ijzerzandstenen pijlers; dito rondboog in de westelijke gevel, bakstenen spitsboog in de zuidelijke, oostelijke en noordelijke gevel.

Vóór het huidige koor: crypte (confessio) opgetrokken uit ijzerzandsteen, daterend van circa 1000; afdekkend tongewelf; twee kleine rondboogvenstertjes en -deur; deels bewaarde muurschildering.

Mobilair

In het zuidelijk transept: 'Engelbewaarder begeleidt een kind op zijn weg door het leven' (doek), 1771, door Desremaux van Rijsel. In het noordelijk transept: 'Transverberatio van H. Theresia van Avila' (doek), 1772, door Desremaux van Rijsel. In de noordelijke beuk: 'Kruisafneming' (paneel), 17de eeuw, kopie naar P.P. Rubens. In de noordelijke beuk: 'Kristus op de Koude Steen' (gepolychromeerd hout), 1699. In de middenbeuk: 'H. Augustinus van Hippo' (hout), 18de eeuw. In het noordelijk transept: 'H. Catharina van Siëna' (hout), 18de eeuw; 'H. Thomas van Aquino' (hout), 18de eeuw. In het zuidelijk transept: 'H. Andreas' (hout), circa 1725; 'H. Petrus' (hout), circa 1725. In het hoofdkoor links: 'H. Dominicus Guzman' (lindehout), vóór 1743. In het noordelijk koor: 'H. Eligius' (hout), 18de eeuw. In het zuidelijk koor: 'H. Nikolaas van Myra' (hout), 18de eeuw. Tegen de zuidwestelijke kruisingspijler: 'O.-L.Vrouw van Zeven Smarten' (gepolychromeerd hout), circa 1700; 'H. Barbara' (hout), circa 1700; tegen de zuidoostelijke kruisingspijler: 'O.-L.Vrouw van Smarten' (hout), vermoedelijk herkomstig van Calvarie, 18de eeuw; tegen de noordwestelijke kruisingspijler: 'H. Apollonia' (hout), circa 1700; 'H. Rochus van Montpellier' (gepolychromeerd hout), circa 1700 (?); tegen de noordoostelijke kruisingspijler: 'H. Ambrosius van Milaan' (gepolychromeerd hout), circa 1700. In het hoofdkoor: Heilige Martinusaltaar (eik), gedateerd 1758: altaartafel naar tekening van Paul Lateur, 1955. In het noordelijk koor: altaar van Onze-Lieve-Vrouw van de Rozenkrans (hout), circa 1700. In het zuidelijk koor: altaar van het Heilig Kruis (hout), circa 1700. In de noordelijke beuk: biechtstoel (eik), begin 18de eeuw. In het noordelijk en zuidelijk transept: biechtstoel (eik), 1702 (?). Communiebank (smeedijzer en mahonie), 1775, door P.-J. De Wachter van Veurne en J.B. Avo van Veurne. In de noordelijke en zuidelijke beuk: koorgestoelte (eik), 1782. Kansel (hout), gedateerd 1628; bustes op de panelen en trapleuning van circa 1850. Lambrisering (eik en sparrenhout), 18de eeuw; lambrisering onder doksaal (eik), 1778; kast die deel uitmaakt van lambrisering (eik), 18de eeuw. Binnendeur van het ingangsportaal (eik), 16de eeuw; binnendeur van de doopkapel (eik), 18de eeuw; twee kleine panelen daterend van 1781. Balustrade van doksaal (eik), circa 1778. Doopvont (marmer), 1778. Baldakijn (hout), 1769. Antependium (witte damastzijde met gestulpt goud- en zijdeborduurwerk), gedateerd 1627; centrale cartouche met voorstelling van Pinkstermysterie in lazuursteek en wapenschilden van de schenkers Bultheel de Cortewyle. Antependium (rood fluweel met gestulpt goudborduurwerk), gedateerd 1698, door de kloosterzusters van Onze-Lieve-Vrouw ten Bunderen uit Moorslede; centraal medaillon met Heilige Agatha en wapenschild van schenker Jacobus Theodorus de Coninck. Uniek barokorgel (drie klavieren en aangehaakt pedaal met trommen en vogelenzang in oorspronkelijke bouw en samenstelling bewaard), gedateerd 1778, door P. van Peteghem en zoon Lambert Benoit; orgelkast - Lodewijk XV-buffet en snijwerk - (eik), gedateerd 1778 en gesigneerd Jan Elshoecht van Sint-Winoksbergen.