Ten zuiden van de voormalige spoorlijn Neerlinter-Tongeren werd in 1879 de stoomstroopfabriek Wijnants-Groenendaels opgericht. Van de site, winnaar van de eerste Vlaamse Monumentenstrijd, bewaarde bleven niet alleen de gebouwen, maar ook de volledige infrastructuur bewaard, wat een belangrijke getuige van de industriële fruitverwerking van Borgloon oplevert.

Historiek

Aan het einde van de 19de eeuw kende de industriële verwerking van fruit tot siroop of stroop een explosieve ontwikkeling in Borgloon, waardoor de stad ook wel 'de bakermat van de stroop' wordt genoemd. Tussen 1830 en 1940 telde de huidige fusiegemeente Borgloon 120 ambachtelijke 'loonstroopstokerijtjes'. In 1878 kocht Guillaume Wijnants, zoon van een fruitkoopman, gronden aan in de Stationsstraat om er in 1879-1880 zijn eerste stroopfabriek te bouwen. Naast de fabriek van Guillaume Wijnants wordt, waarschijnlijk in 1879, een tweede fabriek opgericht langs de fruitspoorlijn Neerlinter-Tongeren, de stroopstokerij Wijnants-Groenendaels. Fasegewijs breidde het bedrijf uit en paste het zijn infrastructuur aan technische innovaties aan in de periodes 1879-1928 en 1947-1974.

In 1888 werd een eerste stoommachine in gebruik genomen. In 1898 werd een magazijn gebouwd, die in 1912 vergroot werd. Het oorspronkelijk fabrieksgebouw werd in 1919 uitgebreid met een bureau en refter. Op hetzelfde moment werd ook de schouw opgetrokken. In 1924 kreeg de fabriek een aansluiting met de buurtspoorweg Hasselt-Oreye en werd de site in zuidelijke richting uitgebreid met een lagerkelder, garage en stalling. Het bedrijf bestond in deze periode uit twee gebouwen: een eerste gebouw omvatte twee niveaus, waarin zich de perszaal met erboven de zaal met kookketels bevond, een bureau met erboven de archieven en aansluitend een ruimte met stoommachine, motor, lift en perspolpen, en ernaast de schoorsteen; een tweede gebouw omvatte eveneens twee niveaus met een garage, stallen, een magazijn voor verpakking, een stroopmagazijn, een leeggoedmagazijn, een generatorzaal met erboven de ruimte met raffineerapparaten en sapvergaarbakken, een depot voor verpakking met in de ondergrondse verdieping de koelingsruimte en het koopwarenmagazijn. In 1928 werd de fabriek opnieuw vergroot met een distributie en verpakkingsruimte. Boven de laadbrug werd ter beschutting bij het lossen van de producten een in 1942 luifel geplaatst.

In 1948 werd het bedrijf uitgebreid met een kuiperij voor machinale houtbewerking. In 1959 werkten er 23 arbeiders voltijds, in het fruitseizoen klom dit aantal op tot 50. In de daaropvolgende decennia ging de productie snel achteruit tot in 1984 nog maar drie arbeiders aan het werk waren in de fabriek. In 1988 werd het bedrijf, zowel de productie en afvulling als de verkoop, dan ook stopgezet. De fabriek is nog steeds uitgerust met de volledige productielijn, waarvan de meeste onderdelen, toestellen en werktuigen met toebehoren dateren van na de Tweede Wereldoorlog.

In 2005 kocht het Loonse stadsbestuur de oude fabriek aan om de site een nieuwe bestemming te geven die aansluit bij het welvarende stroopverleden. Sinds 2006 wordt in de fabriek opnieuw stroop gestookt, zij het op ambachtelijke wijze. De stroomstroopfabriek won in 2007 de eerste editie van de Vlaamse Monumentenstrijd, een televisieprogramma op Canvas, waarbij de site nationale bekendheid verwierf. Sindsdien wordt gewerkt aan een herbestemmingsplan om de voormalige stroopstokerij te ontwikkelen tot een fruitbelevingscentrum voor Haspengouw.

Beschrijving

In de stoomstroopfabriek Wijnants werd het zogenaamde 'boterhammensiroop' geproduceerd, meer bepaald peren-, appel-, bieten- en gemengde siroop. Het productieproces bestond uit twee fasen: de seizoensactiviteiten en de jaaractiviteiten. Hieronder worden de seizoensactiviteiten besproken a.d.h.v. de infrastructuur in de fabrieksgebouwen, enerzijds in en rond het gebouw van 1879, anderzijds het gebouw van 1947.

• Buiteninfrastructuur: aanvoer grondstoffen (fruit, suikerbieten): silo (1968), kanaal, hellende archimedesschroef (1968), bietenwasapparaat I en II (1960 en 1956, met onder andere geklonken of geklinknagelde waterbak van oudere datum), bakjeselevator (1958) naar bietenrasp (1963) binnen.
• Artesische waterput van 96 meter (1947);
• elektriciteitscabine (1957).

Het gebouw van 1879 is voorzien van een dak met zware structuur van onder andere ronde gordingen en een verluchtingskap over de gehele lengte. De binneninfrastructuur omvat:

• twee inox-kookketels van 8 à 10 ton per stuk met stoominjectie (respectievelijk 1965 en 1966); inox bufferketel voor gekookte vruchten (1973);
• draaipers (horizontale pakpers: 'Drei-biet Pack-Presse Lauffer' 1963), verticale pakpers (met nylonzakken en zes hydraulische pistons; type 'Lambert' 1973 met centrale vulling);
• centrale schakelkasten;
• monopompen;
• lagertank 50.000 liter;
• wasmachine en zwierder voor persdoeken (1956);
• naaimachine voor de herstelling van persdoeken

Het gebouw dat in 1947 werd opgetrokken omvat:

• twee centrifuges 'Westfalen' en hulpstukken, voor het klaren van sappen (1958 en 1967);
• één concentratieapparaat voor het indikken, 'Kestner, Lille'/'Wilms, Tournai' (1947), in koper, met onder andere twee separatoren;
• stoomrecuperator 'Marck' (zogenaamde alimentateur) (1947);
• platenkoeler 'Delaval' (1974);
• goederenlift 'Otis', 1000 kilogram;
• roodkoperen sapbakken;
• oude en nieuwe 'raffineuses'(onder andere 1952);
• weegschalen (1968);
• aanvoerrails tonnen.

Voor de jaaractiviteiten, die onder meer de aflevering van het eindproduct siroop inhielden, werd gebruik gemaakt van volgende installatie:

• twee mengers en weegtoestellen;
• kookketels 'Wilms, Tournai' (1952) en oude koperen kookketel;
• bufferbak en afkoeling;
• afvulmachines klein en groot volume en verpakkingsmachines (standaardverpakking en willekeurige verpakkingsvorm): driewegs siroopafvulmachine 'Gasti' (1956), volautomatische siroopafvulmachine 'Hamba' (1971) en afvulmachine voor grote verpakkingen (1960);
• krimpfoliemachine;
• tafels voor de verpakking volgende de oude, manuele methode;
• roodkoperen siroopkoelbak (onder de ruimte van het concentratieapparaat);
• stoomketel 'Gardier' (1973);
• oude stoomketels 'Piedboeuf' (datum onbekend);
• kuiperij;
• smidse;
• stockageruimte voor verpakkingen;
• lagerkelder voor lagering seizoensproduct (40 à 45% droge stof) met inox lagertanks.

Voor het gebouw van 1947 bevinden zich nog de betonnen ballastblokken waar zich het aanvoerspoor van de NMBS op bevond. Op het gekasseid plein bevinden zich ook nog restanten van tramsporen. Deze aspecten van de infrastructuur liggen niet in de afbakening van het beschermd monument.