Het Manshovenhof is een gesloten hoeve met 17de-eeuwse kern. Het complex is bereikbaar via twee gekasseide dreven en wordt omgeven door weilanden en boomgaarden.

Historiek

Manshoven was een voormalig leen van de graven van Loon, voor het eerst vermeld in 1365 als verheven door Jan van Manshoeve en deel uitmakend van de heerlijkheid Sassenbroek onder Broekom. In de tweede helft van de 18de eeuw wordt Manshoven expliciet vermeld als bezit van de familie Vandermeer, die ook heren van Sassenbroek waren.

Het Manshovenhof schijnt een oude stichting te zijn: kanunnik Daris beweerde dat Willem van Manshoven, doctor in de theologie, kanunnik aan de Dom van Keulen en overleden in 1626, van de hoeve afkomstig was en stilistisch kan inderdaad minstens een 17de-eeuwse kern worden onderscheiden. In 1776-1782 werd Manshoven bewoond door Mathieu-Philippe-Jacques Vandermeer. Op de kabinetskaart van de Ferraris (1771-1777) werd het gebouw onder de benaming “Cense Manshof” voor het eerst planmatig weergegeven als een complex met losse bestanddelen, gevormd door een aaneengesloten U-vorm met kortere linkervleugel en open zijde ten noorden, waar een volledig vrijstaande constructie het erf afboordt. De hoeve wordt omgeven door omhaagde percelen akkerland. De hoeve werd nog als dusdanig primitief gekadastreerd, maar werd op het primitieve plan van het Dépôt de la Guerre (1876) als volledig gesloten weergegeven. De kaart van Vandermaelen (1846-1854) toont de hoeve als nagenoeg gesloten en omgeven door grasland en akkers ten zuiden ervan.

Beschrijving

Manshovenhof

Manshovenhof, gelegen ten noorden van het kasteel van Heks en op de grens van Broekom (Borgloon) met Heks (Heers), is een grote gesloten hoeve met bakstenen gebouwen op een gepikte bakstenen plint en onder zadeldaken met Vlaamse pannen, rond een rechthoekig erf. Het poortgebouw en woonhuis vormen de zuidoostelijke hoek van het complex, in een L-vormige constellatie, door de tweede bouwlaag duidelijk volumetrisch geprononceerd. Links van de poort, langsheen de straat, sluit een lang gestrekt stalvolume (zuid) aan, dwars daarop vormt een dubbele dwarsschuur de linkervleugel (west), de achtervleugel (noord) fungeert als bijkomend stalvolume.

Het L-vormige complex met poortgebouw en woonhuis is een hoger volume, waarvan de zijpuntgevels beschikken over verlaagde aandaken met sporen van vlechtingen. Het poortgedeelte omvat een rondboogpoort in een kalkstenen omlijsting met negblokken aan de posten en een sluitsteen, afgelijnd door middel van een verankerde kop- en rollaag. Schuin boven de poort bevindt zich een blinde ovalen vensternis in een bakstenen omlijsting. Aan de erfzijde is de poort rechthoekig, met kalkstenen posten, negblokken, een houten latei en een korfboogvormige ontlastingsboog. In de doorrit bleef een rondboogdeur bewaard, met origineel hang- en sluitwerk, in een kalkstenen omlijsting met negblokken en bekroond met een ovalen oculus als bovenlicht. Zowel de straat- als de erfzijde zijn opengewerkt met getraliede vensters in een kalkstenen omlijsting met negblokken onder ontlastingsbogen van een rollaag en een platte laag. Het gaat om zowel eenvoudige enkelvoudige raampjes, bolkozijnen, als gewone en drieledige kruiskozijnen. Een aantal vensters beschikt over sponningsbeloop en sporen van luiken.

De voorste stalvleugel is aan de erfzijde uitgerust met een opeenvolging van getoogde deurtjes, waaronder een drietal omlijst in kalksteen, twee met hergebruikte sluitstenen met schelpmotief. Onder de dakrand zijn een aantal laadvensters te situeren. Een eveneens in kalksteen omlijste, getoogde deur is voorzien onder de poortdoorgang. De dwarsschuur heeft een eenvoudige erfgevel met telkens één bakstenen korfboogpoort aan het linker- en rechteruiteinde. Naast de linker poort zijn varkenshokken te situeren in een lage aanbouw onder een pannen lessenaarsdak. Tussen de varkenshokken en de rechtse schuurpoort bevinden zich nog twee getoogde deurtjes, de linkse deur met één laag raampje erboven, de rechtse met een gelijkaardig raampje en een groter daarboven. De achterste stalvleugel omvat aan erfzijde een korfboogpoort rechts, een tweede, dichtgemetst exemplaar links ernaast en een opeenvolging van eenvoudige getoogde deuren, een aantal vensters en segmentbogige laadvensters onder de dakrand. In tegenstelling tot het woonhuis zijn alle dienstvleugels naar buiten toe volledig gesloten.

Omgeving en gekasseide dreven

De percelen omheen de hoeve fungeren als weiland en hoogstamboomgaard met onder meer populieren (Populus), kerselaren (Prunus), notelaren (Juglans) en kastanjebomen (Castanea) en zijn afgeboord met meidoornhagen (Crataegus). Een deel van deze meidoornhagen is vervangen door prikkeldraad. Ten oosten van het Manshovenhof bevindt zich een perenboomgaard. Een haag sluit het tuinperceeltje ten oosten van de hoeve af. Het goed behield een uitgestrekte semi-agrarische omgeving, die op zijn minst sinds de optekening van de Ferrariskaart stabiel is gebleven.

De wijdere omgeving van de hoeve op het plateau tussen Manshoven en Heks doet dienst als akkergrond. De akkers ten oosten worden afgeboord door eiken- en beukenbossen: het bos van Heks op de Zalenberg ten zuiden, het Magneebos ten oosten en het Manshovenbos op de Sint-Servaasberg ten noorden. Deze bossen vormen het oude jachtterritorium rond het kasteel van Heks.

Het landgebruik rond de hoeve is typerend voor Droog-Haspengouw. De landschapsopbouw hangt in deze regio sterk samen met het voorkomen van leemgronden. In de omgeving van de hoeve komen volgende bodemtypes voor: droge en matig droge leembodems zonder profiel en natte leembodems zonder profiel. De hoeven liggen voornamelijk in de minder vruchtbare valleien, in dit geval op een hoogte van circa 75 tot 85 meter +TAW. Verspreid rond de hoeven bevinden zich weiden en boomgaarden. Op de hoger gelegen, ingesneden leemplateaus komt vooral open akkerbouw voor. De uitstekende heuveltoppen zijn meestal bekroond met een koepelbosje. Het terrein wordt doorsneden door allerhande wegen, stuk voor stuk oude verbindingswegen. Deze accentueren in dit geval de samenhang tussen Manshoven en de omgevende dorpen en domeinen. Dit landschap bleef als geheel qua structuur en verschijningsvorm vrijwel onaangetast door moderne stedenbouwkundige ingrepen.

Het Manshovenhof is via twee wegen bereikbaar, die ter hoogte van het gebouw volledig zijn gekasseid. Vanuit Broekom loopt een dreef, een zijweg van de Sassenbroekstraat, in oostelijke richting voorbij de hoeve. Een eind oostwaarts buigt de dreef onder de benaming 'Weg van Broekom naar Vechmaal' in zuidelijke richting af naar de Lod Lavkistraat. Vanuit Heks vertrekt een veldpad in de Lod Lavkistraat, dat een op het poortgebouw van Manshoven geaxeerde dreef blijkt te zijn. Deze dreven zijn reeds weergegeven op de Ferrariskaart.

Volgens J. Daris is Willem van Manshoven (✝ 1626), doctor in de theologie en kanunnik aan de Dom van Keulen, van deze hoeve afkomstig.

Gesloten hoeve, met woonhuis en poortgebouw uit tweede helft 17de eeuw en dienstgebouwen uit 19de en 20ste eeuw. Bakstenen gebouwen onder zadeldaken, gegroepeerd rondom een rechthoekig erf, bereikbaar via een inrijpoort in de noordgevel. Zowel op de Ferrariskaart (1771-77), waar opgetekend als Cense Manshof, als in de Atlas van de Buurtwegen (1844) bestaat de hoeve uit losse bestanddelen.

Woonhuis en poortgebouw in de L-vormige noordoostelijke vleugel. Gepikte bakstenen plint; deels vervangen hoekbanden van mergelsteen. Zijpuntgevels met verlaagde aandaken en sporen van vlechtingen. Getraliede vensters in kalkstenen omlijsting met negblokken onder ontlastingsbogen van een rollaag en platte laag; merkwaardige drieledige kruisvensters in de zijgevel en aan de binnenkant; twee kleine vensters met mergelstenen posten en kalkstenen sluitsteen. Aan het onderste deel van de vensters sponningsbeloop met sporen van luiken. Schuin boven de poort een blinde ovalen vensternis in bakstenen omlijsting. Rondboogpoort in kalkstenen omlijsting met negblokken aan de posten en sluitsteen; aflijning door middel van een verankerde koppen- en rollaag. Aan de erfzijde rechthoekige poort onder houten latei; kalkstenen posten met negblokken; korfboogvormige ontlastingsboog. In de doorrit, deur met origineel hang- en sluitwerk, in kalkstenen omlijsting met negblokken; ovalen oculus als bovenlicht. Dubbele dwarsschuur in westelijke vleugel met bakstenen korfboogpoorten en aangebouwde varkenshokken. Stallingen in noordelijke en zuidelijke vleugels; twee hergebruikte sluitstenen met schelpmotief (derde kwart 18de eeuw) boven de staldeuren in de zuidelijke gevel.