De Sint-Stephanuskerk, in zijn huidige toestand daterend uit 1727-1728, is opgetrokken in classicistische stijl en omgeven door een ommuurd kerkhof waarop nog 17de-eeuwse grafkruisen te vinden zijn.
De 17de-eeuwse eigendomsatlas van de abdij van Averbode (1650-1680), die sinds 1416 het patronaatsrecht over Batsheers uitoefende en recht had op de bijhorende tienden, geeft een goed beeld van de toenmalige structuur van de kerksite: de kerk staat op zijn huidige plaats, ten zuidoosten van het dorp, aan de knikkende Norbertijnenstraat, en heeft – voor zover de weergave betrouwbaar is – dezelfde structuur als vandaag, met een westtoren en éénbeukig schip. Ten noordwesten van de kerk bevindt zich een uitgestrekt perceel, dat ten oosten en zuiden helemaal door de Norbertijnenstraat wordt afgelijnd, ten westen door de Batsheersstraat, ten noorden door de Kapelstraat. Het noordelijk deel van dit perceel – grosso modo twee derde van de totale oppervlake – is eigendom van de abdij: in noordwestelijke hoek worden de oude pastorij weergegeven, met een parterretuin ten oosten; ten zuiden bevindt zich een boomgaard, doorsneden door een kerkwegel. Op het zuidelijk deel van het perceel prijkt een enkele hoeve.
Kort na de terreinopname werd Batsheers het slachtoffer van oorlogsperikelen, die ook de kerk hebben geteisterd: in 1712 wordt ze als in slechte staat gerapporteerd. In 1727-1728 volgde daarop een volledige vernieuwing van de kerksite: de abdij liet een nieuwe kerk en pastorij optrekken. Zoals te zien is op de Ferrariskaart (1771-1778) bleven er daarbij echter gebouwen bewaard op de plaats van de oude pastorij. De nieuwe pastorij werd ingeplant ten zuiden van de oude parterretuin, het hoevetje op het zuidelijk terreindeel verdween.
In de Atlas der Buurtwegen (1840-1844) is het beeld aangepast: de oude pastorij is weg, enkel de nieuwe staat er nog, en op het zuidelijk perceel is opnieuw een hoeve gebouwd. Deze structuur is sindsdien min of meer stabiel gebleven.
De Sint-Stephanuskerk is een sobere, classicistisch-barokke zaalkerk, met een schip van drie traveeën, een ingebouwde westtoren en koor met driezijdige sluiting en een ten oosten aangebouwde sacristie Het geheel is opgetrokken in baksteen, gedeeltelijk rustend op een basis van silex en kalksteen, mogelijk gerecupereerd van de oorspronkelijke kerk. De parementen zijn sober, met baksteenpilasters op de hoeken van het koor en een kroonlijst met dropmotief onder de dakranden. De westelijke torengevel omvat een getoogd portaal in een rechthoekige, geprofileerde, kalkstenen omlijsting met twee negblokken en neuten, het geheel bekroond met het wapenschild van de bouwheer, abt Frederic Van de Panhuysen; de tweede bouwlaag wordt gevormd door een getoogd venster in een kalkstenen omlijsting met negblokken in regelmatig verband en een hanenkamvormige latei; de bovenste torenbouwlaag omvat een getoogd galmgat aan elke zijde. De laterale schipgevels omvatten elk drie getoogde venster van hetzelfde type als het verdiepingvensters van de tweede torenbouwlaag. De sacristie omvat minstens één venster van hetzelfde type.
Het kerkinterieur is sober, met een eenvoudige wit-natuurstenen vloer, vlak gestucte wanden en een vlakke, gestucte zoldering met een rechtlijnige kaderstructuur boven het schip, en vanuit een waaiermotief boven het koor.
De kerk is gebouwd op een hoogte. Een trapje leidt van de Norbertijnenlaan naar een door een ijzeren hek afgesloten bordes voor het westportaal. Links en rechts sluiten bij het bordes door hekwerk afgesloten doorgangen aan naar het kerkhof, dat zich verder omheen de kerk uitstrekt en door een bakstenen muurtje wordt omgeven. Een zijingang in de Norbertijnenlaan, opnieuw met ijzeren hek, verschaft via een hellend vlak rechtstreeks toegang tot het kerkhof. Op het kerkhof bleven naast smeed- en gietijzeren grafkruisen en natuurstenen grafmonumenten, voornamelijk 19de- en 20ste-eeuws, bleven ook drie oudere, kalkstenen grafkruisen bewaard: een klein exemplaar zonder opschrift, een tweede met crucifix, wapenschild en vrijwel onleesbaar opschrift, een derde, van Paulus Wauters (+ 16..).
Bron: Onroerend Erfgoed, digitaal beschermingsdossier DL002431, Batsheers: aspecten van het dorp
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)
Je kan deze tekst citeren als: S.N. 2005: Parochiekerk Sint-Stephanus met kerkhof [online], https://id.erfgoed.net/teksten/158327 (geraadpleegd op ).
De oude kerk, waarschijnlijk nog het romaanse gebouw, wordt in 1712 vermeld als in zeer slechte staat. Ze was tijdens de eind 17de-eeuwse oorlogen van Lodewijk XIV geplunderd. In 1727-28 wordt de huidige kerk gebouwd door de abdij van Averbode, eigenaar van het patronaatsrecht en de tienden van de kerk.
Sobere, classicistisch-barokke zaalkerk, gelegen op een hoogte, binnen het ommuurde kerkhof. De plattegrond beschrijft een schip van drie traveeën met uitgebouwde westtoren, en een koor met driezijdige sluiting met aangebouwde sacristie tegen de oostgevel.
Bakstenen gebouw, nog gedeeltelijk op een silexplint met hoekbanden van kalksteen, mogelijk restend van de oorspronkelijke kerk. Bakstenen dropmotief onder de dakranden van schip, koor en toren; het koor heeft op de hoeken baksteenpilasters. Het schip is voorzien van getoogde vensters in een kalkstenen omlijsting met negblokken in regelmatig verband; hanekamvormige latei.
De toren heeft in de westgevel een getoogde portaal in een rechthoekige, geprofileerde kalkstenen omlijsting met twee negblokken en neuten. Erboven het wapenschild van de bouwheer, abt Frederic Van de Panhuysen. Hierboven een venster van het hoger beschreven type. In elke zijde een getoogd, bakstenen galmgat.
Bepleisterd interieur. Vlakke zoldering, voorzien van sober stucwerk.
Schilderij met voorstelling van de marteldood van Sint-Stephanus (17de eeuw); schilderij op doek met voorstelling van de Aanbidding der Wijzen (17de eeuw). Beeld van Sint-Stefanus, gepolychromeerd hout, laatgotisch, Luiks (circa 1530). Altaar met paneel met Lam Gods, eik (eerste helft 19de eeuw); communiebank, thans achteraan in de kerk, eik (18de eeuw); preekstoel, eik (circa 1625, gerestaureerd circa 1955); biechtstoel, eik (eerste helft 19de eeuw). Doopvont, kalksteen (eerste helft 18de eeuw).
Grafsteen van Jean de Montferrant (+ 1672) met blazoen en vier kwartieren; grafsteen van Vannes, meier van Batsheers (+ 1636) en zijn echtgenote Catharina Boux, met alliantiewapen.
Op het kerkhof een aantal smeed- en gietijzeren grafkruisen; grafkruis van Paulus Wauters (+ 16..); klein, kalkstenen grafkruis zonder opschrift; klein, kalkstenen grafkruis met crucifix en wapenschild, en vrijwel onleesbaar opschrift (+ 1616).
Bron: PAUWELS D. & SCHLUSMANS F. met medewerking van MUYLDERMANS E. & ROMBOUTS J. 1999: Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie Limburg, Arrondissement Tongeren, Kanton Borgloon, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 14n4, Brussel - Turnhout.
Auteurs: Schlusmans, Frieda
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)
Je kan deze tekst citeren als: Schlusmans F. 1999: Parochiekerk Sint-Stephanus met kerkhof [online], https://id.erfgoed.net/teksten/32066 (geraadpleegd op ).