De parochiekerk Onze-Lieve-Vrouw ten Hemelopneming is een bakstenen zaalkerk met een ingebouwde toren ten oosten en een driezijdig afgesloten koor met links en rechts aansluitende sacristieën ten westen. De parochiekerk werd opgetrokken in 1850-1851. Historiek

De eerste steen van de huidige kerk van Heks werd op 25 juni 1850 gelegd door de gravinnen Adelaïde en Francoise d'Ansembourg. Het gebouw werd opgetrokken naar ontwerp van architect Vanbuffelgem of Van Asselgem, naar gelang de bronnen. De nieuwbouw verving een ouder kerkgebouw, dat op dezelfde plaats moet hebben gestaan en georiënteerd was, met het koor in de richting van het kasteelpark en een ingang aan de zijde van de Henestraat.

De nieuwe kerk kwam er vermoedelijk mede onder impuls van de kasteelheer van Heks. Het is dan ook niet toevallig dat de structuur van het gebouw werd omgedraaid en nu over een monumentale oostelijke portaalgevel met bekronende toren beschikt, die goed zichtbaar is vanuit het kasteelpark. De hand van de kasteelheren is in heel het kerkgebouw merkbaar: de d’Ansembourgs hebben er hun grafkelder, erboven een kapel met tribune, uitgevend op het koor, de familie droeg bij tot de stucwerkversiering van het koor, waar J. Delbove een afbeelding van de Hemelvaart van Maria realiseerde, het orgel, vervaardigd door de Maastrichtse firma Pereboom en Leyser, werd in 1866 geschonken door Fr. Ch. L. d'Ansembourg; in 1928, toen de gemeente een nieuwe klok liet maken, schonk graaf Alfred d’Ansembourg een tweede exemplaar. De kerk werd in 1896-1899 gerestaureerd naar ontwerp van E. De Hennin. Beschrijving

De parochiekerk Onze-Lieve-Vrouw ten Hemelopneming is een bakstenen zaalkerk met een ingebouwde toren ten oosten en een driezijdig afgesloten koor met links en rechts aansluitende sacristieën ten westen.

De oostgevel omvat een rondboogpoort in een rechthoekige, hardstenen omlijsting, erboven een door een hardstenen lijst afgelijnde rondboognis met Onze-Lieve-Vrouwbeeld, poort en nis ingebed in een overspannende, rondbogige spaarnis, afgelijnd door een archivolt van hardsteen op imposten en bekroond door een hardstenen kruis. Boven dit geheel bevindt zich nog een oculus in een vierkante, hardstenen omlijsting. De bekronende oosttoren, onder een ingesnoerde, leien naaldspits, is aan elke zijde voorzien van een rondbogig galmgat met hardstenen imposten en archivolt.

Het schip, rustend op een hardstenen plint en afgedekt door een leien zadeldak, omvat in de laterale gevels twee kleine, boven elkaar gepositioneerde rondboogvensters in de torentravee, telkens één groot rondboogvenster in de vier middentraveeën en een halvemaanvormig venster in de koortravee, ter hoogte van de bogen van de grote vensters in het middendeel. Elk venster heeft een hardstenen lekdrempel en imposten.

De sacristieën, onder een zadeldakje, zijn elk voorzien van een rondboogdeur in een hardstenen omlijsting, alsook een eenvoudig rondboogvenster. Interieur

Afgezien van een natuurstenen tegelvloer is het interieur volledig afgewerkt in pleister, met kruisribgewelven op kraagstenen boven het schip, een rondbogige triomfboog tussen schip en koor, een kruisribgewelf boven de rechte koortravee en een halfkoepel boven de apsis.

De wanden van het schip zijn vlak gestuct, in contrast met het sierlijke stucwerk van het koor. De enige vaste decoratie in het schip bestaat uit eenvoudige vegetatieve schilderingen op de raamdagkanten.

Het zwaardere stucwerk begint vanaf de triomfboog, die is aangezet met vegetatief lijstwerk en die samen met de ribben van het koorgewelf rust op een zware kroonlijst, die vanaf de triomfboogwand is doorgetrokken tot in apsis en die ter hoogte van de steunpunten is geaccentueerd met gevleugelde putto-hoofdjes, rustend op pseudo-consoles met palmetversiering en bekroond door doorbroken driehoekige frontonnetjes.

De wanden van het voorkoor zijn links opengewerkt met een sacristiedeur, rechts met een oratorium voor de kasteelheren van Heks. De sacristiedeur is rechthoekig, omgeven door vegetatief lijstwerk en bekroond door een rondboogfronton. De oratoriumdeur is een houten raamwerk, ingebracht in een korfbogige opening en bestaande uit een breed centraal venster, met links en rechts daarvan respectievelijk een venster en deur, beide even breed. De drie openingen zijn rechthoekig afgeboord en worden bekroond door hoge, rondbogige bovenlichten, die de overschrijvende korfboog raken; het houten raamwerk is boven plinthoogte opgevuld met glas in lood in geometrische motieven, met een centraal blazoen. Sacristiedeur en oratorium zijn beide ingeschreven in een als portiek uitgewerkte travee, links en rechts afgeboord door pilasters met houten postamenten op plinthoogte, gecannelleerde schachten, kapitelen met gevleugelde putti-hoofdjes, die een zware kroonlijst ondersteunen, waaraan centraal een cartouche met wapenschild is opgehangen en die wordt bekroond door rondboogfronton, onderbroken door een nis, waarin links een Mariabuste, rechts een Christusbuste zijn voorzien. De portieken worden bekroond door de halvemaanvormige koorvensters (ut supra).

De apsiswanden zijn versierd met stucwerktrofeeën, de velden tussen de ribben van de halfkoepel met stucwerkvoorstellingen, waaronder de reeds geciteerde Maria ten Hemelopneming. De kerk omvat naast een rijke 19de-eeuwse bemeubeling ook enkele stukken uit het oude kerkgebouw.

Het patrimonium omvat:

uit de 18de eeuw: een eikenhouten archiefkast in de doopkapel, een marmeren gedenksteen van prins-bisschop de Velbrück (1784) in het oratorium; uit de bouwperiode van de kerk: hoofdaltaar in marmer en geschilderd hout, nevenaltaren in gemarmerd hout, een eiken preekstoel, eiken kerkbanken, een hardstenen doopvont met messing deksel; gedateerde objecten: een gepolychromeerd houten crucifix (1869), twee eikenhouten biechtstoelen van J. Weertz (Borgloon, 1864 en 1866), orgel van Pereboom en Leyser (Maastricht, 1868), eikenhouten orgelbalustrade, -doksaal en -kast van J. Weertz (Borgloon, 1869); verder: een vroeg-19de-eeuwse processiemadonna, een neoromaanse, arendvormige koorlezenaar in messing, alsook 18de-, 19de- en 20ste-eeuwse blazoenen van de familie d'Ansembourg, laat 19de-eeuwse, neoklassieke glasramen tot slot: kruiswegstaties in stuc.

Kerkhof

De kerk is opgetrokken op een verhoogd terras, dat aan de zijden van de Hekslaan en de Henestraat is afgedamd met bakstenen muren, met lisenen op regelmatige afstanden. Een trap leidt rechtstreeks vanaf de Hekslaan naar het oostportaal. De muur wordt onderbroken door de brede trap naar het kerkportaal. De korte toegang heeft een hek met poortje naar het kerkhof. Het zijn twee eenvoudige vaste hekken van smeedijzer met vierkante onderen bovenregel en spijlen met lanspunten. De hekpijlers in classicistische stijl zijn vierkante monolieten van blauwe hardsteen met dekstenen en een decoratie op de diamantpunt, die door middel van een elegante voluut verankerd zijn in de deksteen van de kerkhofmuur. Aan de andere kant hangen de hekken in een gietijzeren zuil met mooi profiel en met een elegante vaasbekroning die gemeenschappelijk is met het poortje. Het poortje zelf is van vierkant stijl- en regelwerk met spijlen voorzien van lanspunten.

Het linkergedeelte van het kerkhof staat in open verbinding met de pastorijsite (voorheen vormden bijgebouwen van de pastorij de grens, ut infra). Op het kerkhof bleven de grafkruisen bewaard van Martinus Louwet (+ 1683), Quinten van Henisdael (+ 1654) en Ida vanha[.], met blazoen, Marten Vandenberg en Anna Bollen (166[3?]).