erfgoedobject

Parochiekerk Sint-Pieter met kerkhof

bouwkundig element
ID
37058
URI
https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/37058

Juridische gevolgen

Beschrijving

Oorspronkelijk vroeg-gotische kerk (14de eeuw), waarvan het koor dateert van 1703. Het was een driebeukige pseudo-basilica van drie traveeën met ingebouwde, vrij lage en gesloten vierkante westtoren van drie geledingen (rondbooglisenen op de tweede geleding), en met een hoger koor van twee rechte traveeën en driezijdige sluiting. In 1927-1928 wordt, onder leiding van R. Lemaire en F. Vandendael het schip met drie traveeën in westelijke richting verlengd met aansluitend een nieuwe, hogere toren, de middentravee verhoogd, met toevoeging van oculi als bovenlichten, en de zuidelijke zijbeuk vervangen door de huidige, die eigenlijk uit twee beuken bestaat.

De plattegrond van het resulterende gebouw beschrijft een vierbeukig schip van zes traveeën met voorstaande westtoren, aan de zuidzijde geflankeerd door een rond traptorentje, een noordportaal en het oorspronkelijke koor van twee rechte traveeën met driezijdige sluiting.

Mergelstenen gebouw onder zadel- en lessenaarsdaken. Toren met mergelstenen onderbouw en breukstenen bovenbouw. Laatstgenoemde telt vier geledingen, de tweede en derde voorzien van rondbooglisenen waarbinnen rechthoekige vensters, de bovenste met in elke zijde een bifora binnen een verdiept muurvlak. Rondboogvensters in de zijbeuken, spitsboogvensters met neogotisch maaswerk in het koor.

Mergelstenen interieur, de middenbeuk van de zijbeuken gescheiden door een spitsboogarcade op zuilen. Overwelving der middenbeuk door middel van een kruisribgewelf tussen spitsbooggordelbogen, gedragen door colonnetten; overwelving der zijbeuken dito, de gordelbogen opgevangen door rechthoekige pilasters. De uiterste zuidelijke zijbeuk is vrij smal en voorzien van een tongewelf. Stergewelf boven het koor, gedateerd 1703.

Mobilair: Altaar naar ontwerp van W. Denis, mergelsteen, neogotisch (1877). Kerkbanken, eik (tweede helft 18de eeuw). Biechtstoel naar ontwerp van W. Denis, neogotisch (1877). Orgel van E. Verschueren, Tongeren (1938).

Doopvont met maskers, kalksteen, gotisch (14de eeuw).

  • Archief van de K.C.M.L., onuitgegeven gegevens.
  • GEUKENS B., Fotorepertorium van het meubilair van de Belgische bedehuizen. Provincie Limburg. Kanton Tongeren, Brussel-St.-Truiden, 1976, p.86-87
  • ROOSE P.,inspecteur orgelzaken B.M.L., onuitgegeven gegevens.

Bron: SCHLUSMANS F. met medewerking van VANTHILLO C. 1990: Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie Limburg, Arrondissement Tongeren, Kantons Riemst - Tongeren, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 14n1, Brussel - Turnhout.
Auteurs: Schlusmans, Frieda
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)

Aanvullende informatie

Op het kerkhof omheen de kerk bleven enkele graftekens bewaard die dateren van de 16de tot de 20ste eeuw.

Historiek

De kerk met het kerkhof van Zichen staan afgebeeld op de laat 18de-eeuwse Ferrariskaart als een vierkante ommuurde site. Archiefbronnen bevestigen dat het een met gras begroeide zone was. Een houten hek sloot het kerkhof af. In 1840 werd het kerkhof één meter verlaagd om wateroverlast in de kerk te voorkomen. Volgend de Atlas der Buurtwegen uit 1841 is het een halfronde ommuurde site wat meer aansluit bij de huidige situatie. In 1873 werd wellicht een lage bakstenen kerkhofmuur met ijzeren hekken erboven opgetrokken. Door de  vergroting van de kerk in 1927-1928 verdween een groot deel van het kerkhof ten noorden van de kerk. Nadien werd het kerkhof ter hoogte van het westportaal nog verkleind bij de aanleg van het dorpsplein.

Beschrijving

Grotendeels geruimd, vergroend en met een kerkhofmuur uit mergelsteen omheind kerkhof met een selectie graftekens daterende van de 16de-eeuw tot de naoorlogse periode. Opmerkelijke collectie aan vijf sterk afgesleten natuurstenen, gietijzeren en betonnen grafkruisen. Verder twee cippes voor de familie Mulkens-Jans met een rijk gedecoreerd kopstuk en Isab. Nysten (+1908) waarvan het bekronende kruis ontbreekt. Daarnaast enkele hardstenen stèles met zerken uit het interbellum en later, vormgegeven in art deco en modernisme. Voor het grafteken van pastoor Jozef Palmiers (+1963) ligt een 17de-eeuwse grafplaat met gebeeldhouwd decoratief plantwerk. De zerk komt ongetwijfeld uit de kerk. 

Meerdere grafkruisen uit het ancien regime bleven op het kerkhof bewaard waaronder een centraal in het grasveld geplaatst anoniem Latijns kruis.

Tegen de noordelijke kerkmuur staat een op  een punt uitlopend kruis. Onder het IHS-monogram staat de ingebeitelde graftekst Hier is begraeven Willen … is [doodt] gesteken den … mei 1639 Bidt voor den Ziel.

In het grasveld een natuurstenen kruis met afgeschuinde kop voor Ian Meye(?). De ingbeitelde graftekst luidt: Hier ligt begraven Ian Meye(?) die wilcke doot geschoeten is den 7 septembris anno 1640 Bidt Godt vooer de ziele.

Tegen de oostelijke grens van het kerkhof twee uitzonderlijk goed bewaarde natuurstenen grafkruisen. Het Latijnse kruis voor Heyn van Sechen uit 1555 is recht afgewerkt. Het ingebeitelde grafschrift is uitgewerkt in Gotische letters. Het grafkruis voor Ian Girist uit 1643 (?) heeft een afgeschuinde kop. Het ingebeitelde grafschrift luidt: Hier ligt begraven Ian Girist sterf A° 1646 den 8 mey bidt Godt voor de siele.

  • Kabinetskaart van de Oostenrijkse Nederlanden voor Zijn Koninklijke Hoogheid de Hertog Karel Alexander van Lotharingen, Jozef Jean François de Ferraris, Koninklijke Bibliotheek van België, uitgegeven in 1770-1778, schaal 1:11.520 herleid naar 1:25.000. (1771-1778).
  • Atlas van de Buurtwegen, opgesteld naar aanleiding van de wet op de buurtwegen van 10 april 1841, schaal 1:2.500 (overzichtsplannen schaal 1:10.000).
  • Archief J. NIJSSEN (bewaararchief Grafzerkje vzw), T11 Millen, zichen.
  • HAVERMANS A. 2022: Lijst graftekens naar ligging met beschrijving en motivering waarde, Ekeren.
  • HAVERMANS A. & VOETS A 2022: Motivatienota ZEN-erfgoed dorpsgezicht Zichen, Ekeren / Dworp.
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)

Relaties


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Parochiekerk Sint-Pieter met kerkhof [online], https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/37058 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.